Treny jako wyraz kryzysu światopoglądowego renesansowego humanisty

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Jan Kochanowski wniósł ogromny wkład w rozwój polskiej literatury, nie tylko doby renesansu. Nie bez powodu zwany jest ojcem polskiej poezji. Tworzone przez niego dzieła, wśród nich fraszki czy dramat „Odprawa posłów greckich”, dały mu nimb najwybitniejszego poety słowiańskiego aż do XIX wieku. W swojej twórczości odnosił się do klasycznej filozofii, szczególnie stoicyzmu, epikureizmu i myśli Horacego oraz wiary chrześcijańskiej. Te ugruntowane poglądy poety zostały jednak zweryfikowane przez śmierć ukochanej córki — Urszulki. Wyrazem rozpaczy, kryzysu światopoglądowego i ostatecznie odnalezienia nowej drogi duchowej przez Kochanowskiego są „Treny”. Wskazuje na to ich tematyka oraz układ względem siebie, prezentujący kolejne etapy wewnętrznego cierpienia i ukojenia Poety z Czarnolasu.

  • Kochanowski a myśl chrześcijańska i filozofia starożytna
  • Treny — treść i układ
  • Kryzys światopoglądu renesansowego humanisty w Trenach
  • Kochanowski a myśl chrześcijańska i filozofia starożytna

    W poezji Jana Kochanowskiego dopatrzeć się można typowo renesansowej syntezy myśli chrześcijańskiej i filozofii starożytnej. Choćby we fraszkach, mających zresztą funkcje dydaktyczne, poeta sięga, chociażby do myśli stoickiej i epikurejskiej. Przykładami mogą być „Na dom w Czarnolesie” oraz Pieśń II. Wiara chrześcijańska i związane z nią postrzeganie człowieka oraz świata również można dostrzec pośród jego dzieł. Nie ma chyba piękniejszego wydźwięku miłości Kochanowskiego do Boga jak pieśń „Czego chcesz od nas Panie”.

    Niemniej śmierć dwuipółletniej Urszulki poddało w wątpliwość kierowanie się umiarem, rozumem i cnotą w życiu człowieka. Ból spowodowany przez stratę dziecka uderzył nawet w wiarę, kierując poetę ku kryzysowi egzystencjalnemu.

    Treny — treść i układ

    Tren to gatunek wywodzący się ze starogreckiej poezji żałobnej. Zazwyczaj opiewał życie kogoś ważnego oraz żal społeczności po jego stracie. Stanowił też pojedynczy utwór. Kochanowski swoje „Treny” poświęcił córce i stworzył z nich cały cykl, czym wyróżnił się na tle innych poetów. Zachowują jednak porządek kompozycyjny charakterystyczny dla pojedynczego utworu żałobnego. Dzieła możemy też posegregować ze względu na wyrażane emocje oraz perspektywę podmiotu lirycznego. Część z nich wyraża dramat ojca wobec śmierci dziecka (III-VIII, XII, XIX), inne patrzą na to z perspektywy filozofa (IX, XI, XVI) oraz poety (I, II,XV). W końcu treny X, XVII i XVIII można uznać za wyraz dramatu światopoglądowego człowieka wierzącego.

    Ze wszech miar istotny jest Tren X, ponieważ to właśnie on wyznacza moment zwątpienia podmiotu lirycznego w dotychczasowe poglądy.

    Kryzys światopoglądu renesansowego humanisty w Trenach

    Przed śmiercią Urszulki Kochanowski postulował kierowanie się cnotą i rozumem, a wobec przeciwności losu zachowanie stoickiego spokoju. Jednak w kolejnych trenach widzimy kwestionowanie tych wartości. Tren IX to rozprawa ze stoicyzmem. Kochanowski ukazuje tam, że wcześniej postulowany przez niego logos nie może stanowić ochrony przed bólem. W obliczu cierpienia nawet filozof nie może zachować powściągliwości.

    Kolejny tren to opis kryzysu religijnego poety. Zastanawiając się, gdzie przebywa teraz Urszulka, Kochanowski podważa idee życia po śmierci. Rozważa przy tym sens istnienia, którego jest ona ostatecznym kresem. Każdy kolejny utwór coraz mocniej atakuje wcześniejsze poglądy poety. Tren XVI to ostateczny rozrachunek ze stoicyzmem, gdzie jedynie czas uznany jest za kojącego ból „ojca niepamięci”. W kolejnym trenie tłumienie emocji uznane zostaje za nieludzkie. Rozum zaś traci dla Kochanowskiego jakąkolwiek wartość w starciu z nieszczęściem. 

    Kochanowski stracił więc nadzieję, którą pokładał w stoicyzmie i cnocie. Rozum zawiódł w obliczu cierpienia po śmierci córki, a świat okazał się pozbawionym miłosierdzia chaosem. W Trenie XVIII poeta dostrzega jednak w którym kierunku idzie jego rozpacz. Wyraża skruchę grzesznika, który zwątpił w miłosierdzie Ojca. Tutaj następuje początek podnoszenia się Kochanowskiego z jego kryzysu światopoglądowego. Ostatecznie wyrazi to Tren XIX, gdzie zrozpaczonemu ukaże się widmo zmarłej matki. Odkryje przed nim świat przeniknięty zamysłem Boga, który nie pragnie skazywać stworzenia na bezsensowne cierpienie. Podkreśli lecznicze właściwości czasu i ostateczną prawdę - ...ludzkie przygody/Ludzkie noś. Kochanowski rozumie więc, że przeznaczeniem człowieka jest godnie znosić to, co stanowi jego los.


    Przeczytaj także: Jakie mogą być przyczyny upadku państwa? Omów zagadnienie na podstawie Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

    Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.