Satyra jest nieodłącznÄ… częściÄ… kultury i sztuki, ludzie bowiem lubiÄ… dostrzegać w innych liczne wady i krytykować. Satyra ubieraÅ‚a ostrze krytyki w rozrywkowÄ… formÄ™ i pozwalaÅ‚a ludziom Å‚atwiej siÄ™ z niÄ… oswoić i spojrzeć na swoje wady z dystansem. Gatunek ten znany byÅ‚ już w Å›redniowieczu i autorzy chÄ™tnie z niego korzystali, by opisać swoje obserwacje dotyczÄ…ce tego, jak funkcjonuje spoÅ‚eczeÅ„stwo wokóÅ‚ nich. SÅ‚użyÅ‚o to zwróceniu jego uwagi na istotne kwestie i postawy, które nie tylko nie sÅ‚użyÅ‚y ogólnemu dobru, a nawet powodowaÅ‚y wyrzÄ…dzanie szkody innym. DzieÅ‚a tego typu umożliwiaÅ‚y wiÄ™c ludziom przejrzenie siÄ™ w nich jak w lustrze, dziÄ™ki czemu mogli dostrzec swoje wady i zweryfikować wÅ‚asne zachowanie. Satyryczny obraz spoÅ‚eczeÅ„stwa znaleźć można w takich Å›redniowiecznych dzieÅ‚ach jak „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze ÅšmierciÄ…” lub „Satyra na leniwych chÅ‚opów”.
W anonimowym dziele „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze ÅšmierciÄ…” autor opisaÅ‚ ludzkie zachowania i ubraÅ‚ je w formÄ™ rozmowy tytuÅ‚owego Mistrza ze ÅšmierciÄ…. Mistrz wypytuje bowiem KostuchÄ™ o szczegóÅ‚y jej pracy, a ona wszak każdego dnia styka siÄ™ z wieloma różnymi ludźmi. Ludzie ci zaÅ› z kolei odznaczajÄ… siÄ™ różnymi wadami, przywarami lub zachowujÄ… siÄ™ w nie do koÅ„ca uczciwy sposób. Åšmierć doskonale zdaje sobie sprawÄ™ ze wszystkich ich grzechów, ponieważ to ona zabiera dusze ludzkie do piekÅ‚a lub do nieba. Szczególne upodobanie znajduje ona w karaniu grzeszników. W trakcie rozmowy z Mistrzem Åšmierć w sposób satyryczny wypowiada siÄ™ na temat ludzi, jakich spotyka codziennie. Opowiada o nich w sposób dowcipny, zmieniajÄ…c ich przywary w żart, coÅ›, co brzmi zabawnie, mimo iż w rzeczywistoÅ›ci może być dla innych problemem. Åšmierć mówi wiÄ™c Mistrzowi o takich grupach spoÅ‚ecznych jak grube kobiety, nieuczciwi karczmarze i nieetyczni lekarze, mnisi, plebani, którzy prowadzÄ… Å›wiecki tryb życia z kuflem i dobrym jedzeniem oraz sÄ™dziowie, którzy dajÄ… siÄ™ przekupić, by wydać korzystny wyrok. Åšmierć bawiÄ… ich przywary, za które potem zabiera ich do piekÅ‚a, widzi wszystko, co chcieliby oni ukryć i ubiera to w satyrÄ™. Rubaszny, żartobliwy sposób, w jaki snuje ona swojÄ… opowieść, nie przystaje jednak do powagi jej zawodu. Åšmierć dostrzega także ogromne nierównoÅ›ci spoÅ‚eczne, które dopiero ona rozwiÄ…zuje, sÄ…dzÄ…c wszystkich wyjÄ…tkowo sprawiedliwie i przychodzÄ…c po każdego czÅ‚owieka. Anonimowy autor przy pomocy żartów i figury Åšmierci wyeksponowaÅ‚ najwiÄ™ksze przywary otaczajÄ…cego go spoÅ‚eczeÅ„stwa, wypunktowaÅ‚ je i tym samym pozwoliÅ‚ innym dostrzec w nich samych siebie.
Innym utworem, w którym pojawia siÄ™ satyryczny wizerunek Å›redniowiecznego spoÅ‚eczeÅ„stwa jest „Satyra na leniwych chÅ‚opów” - anonimowy, polski wierszowany utwór. Pisany jest on z perspektywy możnego pana, który narzeka na chÅ‚opów pracujÄ…cych w jego gospodarstwie i którzy wymyÅ›lajÄ… różne sprytne sposoby, by siÄ™ od tej pracy wymigać. Odrabiali oni bowiem paÅ„szczyznÄ™, czyli nie pracowali na wÅ‚asny zysk, tylko by pomnożyć majÄ…tek wspomnianego pana. ChÅ‚opi uciekali siÄ™ wiÄ™c wedÅ‚ug autora do takich sposobów jak celowe spóźnianie siÄ™ na pole do pracy, udawanie, że sprzÄ™t siÄ™ zepsuÅ‚ i wymaga naprawy, biorÄ… ze sobÄ… zwierzÄ™ta zmÄ™czone lub chore, a także wypeÅ‚niajÄ… swoje obowiÄ…zki sumiennie i wÅ‚aÅ›ciwie tylko wtedy, gdy sÄ… oni pilnowani przez swojego pana - w innym przypadku lekceważą swoje zadania, zajmujÄ… siÄ™ odpoczynkiem i robiÄ… wszystko, by siÄ™ nie przemÄ™czać. Satyra ta wedÅ‚ug tytuÅ‚u miaÅ‚a punktować i oÅ›mieszać wÅ‚aÅ›nie leniwych chÅ‚opów i uznawano, że pisana jest ona z perspektywy rozżalonego pana. Jednak w istocie tekst ujawnia spryt chÅ‚opów i ich zaradność. BuntujÄ… siÄ™ oni bowiem przeciwko okrutnemu wyzyskowi, który nie pozwala im pracować na swojÄ… korzyść, tylko muszÄ… pomnażać bogactwa kogoÅ› innego. Ich wady okazujÄ… siÄ™ wiÄ™c być zaletami, chÅ‚opi broniÄ… siÄ™ jak mogÄ… przed niesprawiedliwym traktowaniem. Sama zaÅ› satyra zdaje siÄ™ wiÄ™c uderzać w żalÄ…cego siÄ™ pana - nie potrafiÄ…cego na siebie pracować i prowadzić gospodarstwa. Nie jest on w stanie pilnować swoich pracowników i egzekwować wykonywania ich obowiÄ…zków. Nieustannie oszukujÄ… go oni, a on nie jest wystarczajÄ…co sprytny, by zaradzić ich zachowaniu. Ukazanie metod chÅ‚opów tak naprawdÄ™ oÅ›miesza ich pana, który nie jest w stanie zapanować nad nimi, mimo iż ma do tego wiele Å›rodków, takich jak jego pozycja czy majÄ…tek. Satyra ta oÅ›miesza wiÄ™c konkretnÄ… grupÄ™ spoÅ‚ecznÄ….
Åšredniowieczna satyra spoÅ‚eczna ukazuje wiÄ™c ludzi od ich najgorszej strony, eksponuje wady, przywary i niewÅ‚aÅ›ciwe zachowania. Krytyka ta wymierzona zostaÅ‚a w konkretne grupy spoÅ‚eczne, takie jak sÄ™dziowie, lekarze czy możni panowie. W dzieÅ‚ach tych mogÄ… siÄ™ oni przejrzeć jak w lustrze i zweryfikować swoje zachowanie. Forma satyry pozwala na wytkniÄ™cie przewinieÅ„ w sposób żartobliwy, ale równoczeÅ›nie bardzo szczery.
Ostatnia aktualizacja: 2022-10-21 10:37:36
Opracowanie stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują poezja.org. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.