Odpowiedzialność - słowo bardzo niepopularne ostatnimi czasy. Współczesny człowiek najchętniej pozbawiłby się konsekwencji własnych czynów, szalejąc pośród kolejnych działań jak słoń w składzie porcelany. Tymczasem każda akcja rodzi reakcję. W wypadku istoty ludzkiej zachodzi jeszcze moralna potrzeba odpowiedzenia za podjęte decyzje. Właśnie to rozumieć możemy jako odpowiedzialność. Tak więc człowiek musi ponosić konsekwencje swoich czynów. Nie można jednak uznać tego za niezaprzeczalny fakt bez podania stosownych argumentów. W poniższej pracy posłużą za nie trzy przykłady z literatury: Potop Henryka Sienkiewicza, Lord Jim Josepha Conrada i Wesele Stanisława Wyspiańskiego.
Mówiąc: Potop i odpowiedzialność myślimy od razu: Kmicic. Chorąży Orszański to przecież idealny przykład człowieka, który nie uniknął odpowiedzialności za swoje czyny. Często postępował głupio, zawsze jednak płacił za to stosowną cenę. Przez dużą część powieści jest to raczej konsekwencja, czyli skutek podjętych przez niego decyzji. Owszem, Kmicic nie boi się wielokrotnie konfrontacji z tymi skutkami - jak każdy warchoł odmierza sobie przecież prawa szabelką.
Niemniej, daleko temu do moralnej odpowiedzialności. Dopiero kiedy orientuje się, jak wiele zła wyrządził i jak bardzo odtrąca go ono od ukochanej Oleńki, decyduje o własnej zmianie. Dorasta na swój sposób do bycia obywatelem. Teraz już dobrowolnie chce wziąć na siebie konsekwencje dawnego życia, krwią oraz ranami zmazać wszelkie winy. Tak więc odpowiedzialność przynosi mu cierpienia, oddaje zarazem godność i sprawność. Sam bowiem decyduje, że chce spłacać swoje długi. Jego czyny mają wtedy znaczenie, ponieważ idzie za nimi dobrowolna waga moralna.
Lord Jim Josepha Conrada jest w swojej istocie opowieścią o honorze i sensie jego posiadania. W tym złożonym pojęciu utkwione jest również pojęcie odpowiedzialności. Młody Jim traci honor nie tylko ze względu na swoje tchórzostwo. Przede wszystkim zaniedbuje ludzi, za których wziął właśnie odpowiedzialność. Jako oficer winien pozostać z nimi na okręcie, przedkładając ich życie ponad swoje. Tymczasem strach motywuje Jima do porzucenia swojego stanowiska. Brak odpowiedzialności jest więc niehonorowy, to domena ludzi słabych i zdziczałych.
Najpełniej ukazuje to ostateczny koniec Jima, gdzie poddaje się on żądnemu zemsty za śmierć syna władcy Patusanu. Chociaż główny bohater sam go nie zabił, to jego działania doprowadziły do śmierci chłopaka i teraz Tuan Jim nie uchyla się przed odpowiedzialnością. Dzięki temu odzyskuje honor, chociaż traci życie. Pod tym względem przypomina mocno Kmicica - to człowiek, który takim postępowaniem podkreśla swoją podmiotowość, sprawczość. Tylko wtedy nasze czyny mają znaczenie, jeżeli możemy wziąć na siebie ich konsekwencje. Ukazuje to zarazem dojrzałość takiej postawy, uwznioślającą swoją powagą każdy czyn ludzki. Musi być on bowiem przemyślany, wszak wśród jego konsekwencji bywa również śmierć.
Wesele Stanisława Wyspiańskiego to dosyć niecodzienny wybór, jeżeli chodzi o udowadnianie potrzeby odpowiedzialności. Jednak historia "polskiej chaty" gdzie poszczególne grupy społeczne mierzą się z przeszłością i stoją u progu przyszłości ojczyzny, dobitnie pokazuje, jak ważny ciężar stanowi odpowiedzialność. Chocholi taniec, pełen marazmu upiorny pląs w rytm nieprzebudzonej personifikacji zimowego zastoju, obrazuje świat poddany mocom nieporządku. Wynika on właśnie z tego, że warstwa chłopska, a wcześniej inteligencja, nie wzięły odpowiedzialności za dzieje narodu. Dokładniej rzecz ujmując, to ci drudzy zbagatelizowali problem, zaś tych pierwszych on przerósł. Konsekwencje tymczasem przyszły same, odbierając sprawczość i godność całego narodu. Należy więc brać odpowiedzialność za swoje dokonania - w tym wypadku rzecz wspólną, czyli Rzeczpospolitą.
Odpowiedzialność to jeden z wyznaczników dorosłości. Ukazuje bowiem nasze ukształtowanie moralne, pozwala na społeczne zaufanie i przestrzega przez pochopnym postępowaniem. Słowem, czyni z człowieka istotę cywilizowaną. Nadaje nam również charakteru podmiotowego, o czym zapominają frywolni libertyni XXI wieku. Człowiek i tak bowiem zawsze będzie narażony na konsekwencje swoich czynów - czy to jako ich ofiara, czy winny cierpienia innych. Dlatego lepiej jest dobrowolnie odpowiedzieć za swoje uczynki, podkreśla to wszak naszą sprawczość i daje namiastkę wolności od nieubłaganej przyczynowości rzeczy. Choć tak nielubiana, odpowiedzialność jest więc rzeczą niezwykle cenną - zarówno pod względem moralnym, jak i społecznym.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.