Komizm to kategoria estetyczna, określające właściwości zjawisk wywołujących ludzki śmiech i ich okoliczności. Nie ma jednak konsensusu, jaka jest geneza tych właściwości. Arystoteles dla przykładu twierdził, iż bierze się on z kontrastu między wyobrażeniem i rzeczywistością. Współcześnie istnieje zaś pogląd wywodzący komizm z poczucia wyższości nad czyimś nieszczęściem, niekoniecznie tragicznym. Te skomplikowane, często sprzeczne ze sobą definicje i wywody doprowadziły jednak do dosyć klarownego określenia rodzajów komizmu. Możemy wiec dokładnie zbadać jego formy i rodzaje, a następnie przyporządkować je do konkretnych przykładów z różnych epok.
Zasadniczo komizm podzielić możemy na dwie formy: elementarną i złożoną. Ta pierwsza ma jedynie wywoływać śmiech i nie ma żadnego głębszego charakteru. Przykładowo zabawna scena w dramacie, która nie ma większych skutków fabularnych, to właśnie komizm elementarny. Forma złożona służy już wywołaniu refleksji u widza, wymaga głębszego zastanowienia nad kontekstem. Jest ona przez to trudna w użyciu, wymaga bowiem pogłębienia tematu. Prostym przykładem może być parodia, gdzie niezbędna jest znajomość parodiowanego wątku.
Ze względu na wywołujące rozbawienie zjawiska, komizm możemy jeszcze podzielić na: sytuacyjny, postaci i słowny.
Najlepiej będzie jednak przedstawić wszystkie formy komizmu na przykładach, robiąc przy tym przekrój różnych epok literackich. Śmiech jest w końcu jedną z podstawowych form ludzkiego zachowania i jako taki, zawsze posiadał sympatyków wśród autorów oraz odbiorców.
Zacznijmy wiec od renesansu. W tym okresie komizm reprezentować będą fraszki Jana Kochanowskiego. W jednej z nich, Na nabożną, zaobserwować możemy jego złożoną formę wyrażoną przez sytuację. Podmiot liryczny zwraca uwagę pewien damie na dziwny dysonans w jej zachowaniu. Otóż utrzymując swoją nabożność, często zarazem chodzi do spowiedzi. Złożoność tego komizmu polega na refleksyjnej formie, obnażającej zdaniem autora hipokryzję jego rozmówczyni. Sytuacja jest zarazem śmieszna z powodu jej obnażonego bezsensu.
Na styku renesansu oraz baroku dostrzec za to możemy przykład komizmu elementarnego. Scena III Aktu Drugiego Makbeta ukazuje nam zabawną rozmowę między Odźwiernym, Makdufem i Lennoxem. Szekspir przedstawia sługę jako zaspanego, śmiesznie gramolącego się przy bramie człowieka ze skłonnością do narzekania. Mężczyzna wypowiada przy tym zabawną historyjkę o ludziach różnych profesji, którzy dostali się do piekła oraz rozmawia z wielmożami o skutkach nadmiernego picia.
Sama rozmowa nie ma żadnego wpływu na fabułę, jest jedynie komicznym przerywnikiem w tragedii. Dostrzec też możemy elementy komizmu postaci oraz słownego, ponieważ sam "wczorajszy" Odźwierny wywołuje śmiech tak samo, jak jego gderliwe moralizatorstwo. Za ciekawostkę warto również zauważyć, że Szekspir tą postacią łamie starożytną zasadę decorum w dramacie, łącząc elementy komedii oraz tragedii. Stanowi to jeden z elementów wyróżniających dramat elżbietański, będący prekursorem współczesnego.
Złożoną formę komizmu możemy dostrzec również w oświeceniowej komedii Powrót posła Jana Ursyna Niemcewicza. Autor spłodził swoje dziełko bardzo szybko, z pobudek politycznych. Mimo to komedia odniosła wielki sukces. Powrót posła propagował określone postawy patriotyczne i polityczne, ośmieszając zarazem wstecznictwo polskiej szlachty, warcholstwo i bezrefleksyjne zapatrzenie w obczyznę. Postacie takie jak Starosta Gadulski, Starościna i Szarmancki to parodie pewnych cech szlachty okresu oświecenie, nagromadzone w komiczny sposób. Zarazem stanowią one ośmieszającą parodię, której zrozumienie zmusza do refleksji nad stanem ówczesnego społeczeństwa. Widzimy tutaj, że komizm złożony bazuje przede wszystkim na komizmie postaci - śmiejemy się bowiem z pieniactwa i zrzędliwości Starosty Gadulskiego, czy też głupiego zapatrzenia w świat Szarmanckiego.
Przykładem komizmu złożonego przejawiającego się w formie językowej może być wiele wierszy Jana Brzechwy. Analizując np. Samochwałę, widzimy jak prosty rym i kolejne przechwałki podmiotu lirycznego są coraz bardziej absurdalne i wzbudzające raczej rozbawienie niż zachwyt. Przypomina to zarazem typowe dla dzieci chwalenie się rzeczami małymi (z punktu widzenia dorosłego), osiągnięciami, które nie są w sumie istotne. Złożoność komizmu Samochwały wynika zarazem z faktu, że Brzechwa swoim wierszem piętnuje takie zachowanie u dzieci. Czytający wiersz młody człowiek ma poprzez śmieszność słów podmiotu lirycznego zrozumieć, że jest to postępowanie niezbyt rozsądne i niepoważne. Komizm ma tu więc wydźwięk dydaktyczny, podobnie jak wcześniej u Niemcewicza.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.