Wigilia na Syberii, Jacek Malczewski, 1892
Poemat Juliusza Słowackiego „Anhelli” powstał w 1837 roku w ormiańskim klasztorze w górach Libanu. Do druku utwór trafił w 1838 w Paryżu. Tekst został zadedykowany Stefanowi Hołyńskiemu, którego autor poznał podczas wizyty w Ziemi Świętej. Jest to prognoza przyszłości polskiej emigracji, w której wieszcz postrzega ją w bardzo ciemnych barwach. Dzieło Słowackiego opisuje losy tytułowego młodzieńca, który wędruje po Syberii wraz ze swoim przewodnikiem, miejscowym szamanem. Obserwują cierpienie Polaków na wygnaniu oraz ciężkie prace, jakim są poddawani.
Spis treści
Poemat prezentuje cierpienie Polaków wygnanych na Syberię. Tworzą oni początkowo zgodną wspólnotę, jednak szybko pojawiają się między nimi niesnaski. Szaman, przywódca Syberyjczyków zabiera Anhellego, aby pokazać mu obraz wygnańców. Podróżują przez pustynię, a starzec dokonuje cudów. Spotykają dzieci, które wyzwalają od rusyfikującego ich popa. Wskrzeszają zmarłego, którego znał Anhelli, jednak kończy się to nieszczęśliwie. Przychodzą do ostatniego z konfederatów, którego Szaman ratuje od podatku, który pozbawiłby go wszelkiego majątku. Spotykają także Syberyjczyków, których przywódca porzucił. Pokazuje im duszę Anhellego, która próbuje uciec do ojczyzny. Przybywają również do kopalni, gdzie poznają historię księdza, który popełnił samobójstwo, gdy zapomniał słów pacierza. Szaman podnosi kamień z szybu, jednak z górników żyje jedynie ojciec, jego dzieci zmarły. Modlą się nad nimi razem z pracującymi w podziemnym jeziorze. Wychodząc, widzą także skazanego na cierpienie Polaka, który umiera od batów. Polacy, z którymi przybył Anhelli, dzielą się i kłócą, przez co trzech z nich udaje się na śmierć krzyżową, mimo głosu z nieba, aby się opamiętali. Szaman i Anhelli chowają ich, a wracając do chaty, widzą grzech wśród wygnańców. Starzec próbuje nawrócić wygnańców, jednak ze smutku umiera.
Anhelli powraca do Syberyjczyków. Usługuje mu jedna z nawróconych pokutnic, która szybko umiera. Dziewczyna nawraca się, przez co zostaje zabrana przez Anioła do nieba. Ostatni z wygnańców dokonują aktów kanibalizmu, a aniołowie karzą ich za to śmiercią. Przychodzą do Anhellego poinformować go o ich losie, przez co młodzieniec bluźni na Boga. Niedługo później umiera. Opłakuje go Anioł, który kilkukrotnie mu się ukazywał. Gdy rycerz próbuje wskrzesić Polaków, to wysłannik Boga temu przeciwdziała, aby młodzieniec mógł odpocząć.
Rozdział 1. Polacy zostali wygnani na Syberię. Zbudowali dom, w którym zamieszkali razem. Początkowo panował wśród nich spokój i wzajemne wsparcie, ponieważ nie spodziewali się już powrócić do ojczyzny. Wykształciła się wśród nich także starszyzna, która nie pracowała i myślała o odzyskaniu wolności Polski.
Pewnego dnia przyjechał do nich tabor miejscowej ludności, która przywitała ich. Byli serdeczni i gościnni. Wódz pozostał także wśród wygnańców, aby towarzyszyć im w niedoli. Pokochali go przez jego mądrość oraz opowieści o poprzednim pokoleniu wygnańców polskich. Zaczęli nazywać go Szamanem.
Rozdział 2. Szaman obserwował Polaków z dużym smutkiem. Widział, że tęsknota doprowadzi ich do obłędu, przez co staną się wobec siebie wrodzy. Pragnął ich przed tym uchronić, jednak zdawał sobie sprawę, że nie uda mu się uratować wszystkich, dlatego zdecydował wziąć jednego z nich i wychować jak syna. Chciał pokazać mu, jak wyglądała niedola poprzednich pokoleń, aby poznał prawdziwe oblicze tych ziem. Wybrał Anhellego i odszedł z nim, przekazując wcześniej swoje zamiary wygnańcom. Polacy obiecali mu pozostawać w przymierzu z ludem syberyjskim.
Rozdział 3. Anhelli wraz z Szamanem wyruszają w podróż. Widzą popa, który rusyfikuje polskie dzieci. Wykorzystuje ich głód i strach, aby nauczać ich kłamstw o tym, że Car jest głową kościoła. Dla Szamana są to kłamstwa, na które nie może się zgodzić. Starzec zapowiedział, że dokona spalenia fałszywego proroka, i tak czyni. Cieszył się, gdy mówiły one z dumą o swoim polskim pochodzeniu.
Rozdział 4. Idąc przez pustynię, Anhelli i Szaman napotkali trumny i umierających więźniów. Musieli oni mimo złego stanu zdrowia prowadzić wóz z ciałami. Szaman zażądał od nich otwarcia skrzyń. Ujrzeli wraz z młodzieńcem ciała, które były dalej związane łańcuchami. Anhelli poprosił nauczyciela, aby obudził z martwych starca, którego znał za życia. Szaman ostrzegł chłopaka przed możliwymi konsekwencjami, jednak wysłuchał jego prośby. Po powstaniu starca młodzieniec zaczął oskarżać mężczyznę o zdradzenie narodu i doprowadzenie do wygnania Polaków. Mężczyzna, słysząc oszczerstwa, ponownie zmarł. Szaman przykazał chłopakowi, aby podczas ponownego powstania starca nie zabił go znowu. Anhelli przeprosił go i wspomniał o zmarłym bracie, który spoczął w dolinie Sekwany. To doprowadziło starca do kolejnej śmierci, z rozpaczy. Szaman przykazał uczniowi, aby już nigdy nie prosił go o wskrzeszanie, ponieważ ludzie, umierając, mogą w końcu odpocząć.
Rozdział 5. Podczas podróży wokół jeziora, wędrowcy spotkali Syberyjczyków. Mieli oni pretensje do Szamana, który zostawił ich dla wygnańców. Na ich prośbę zostali z nimi na noc. Początkowo rozmawiali swobodnie, jednak gdy zaczęli zarzucać mu pozostawienie swojego ludu, zaproponował, że pokaże im duszę Anhellego. Młodzieniec zgodził się i rano zapytał, jak wyglądała jego dusza. Syberyjczycy byli nią zachwyceni, chcieli, aby pozostał z nimi jako wódz. Najważniejsze było jednak, że nawet w tej postaci pragnęła się ona wyrwać i uciec w stronę ojczyzny.
Rozdział 6. Następnym przystankiem na ich drodze był dom starego człowieka. Był to ostatni żyjący wygnaniec barski, który utrzymywał się z hodowli robaków. Przyszli do niego celnicy i gdy zabrali mu wszystko, postanowili okraść go z jabłek, jedynego pożywienia starca. Szaman uczynił cud przez okrycie drzewa jasnością. Wystraszyło to celników, którzy uciekli, nie zabierając mu nic.
Rozdział 7. Szaman wraz z Anhellim są w kopalni. Widzą pracujących wygnańców, którzy tęsknią za domem. Jeden z nich umarł w czasie snu, o czym dowiedzieli się podczas pobudki. Jeden z więźniów opowiada im jego historię. Był to ksiądz, który został wygnany za swoje patriotyczne wystąpienia. Na Syberii poddał się smutkowi, który powoli go niszczył. Zapomniał przez to słów pacierza, co doprowadziło go do myśli samobójczych. Z tego powodu ksiądz postanowił popełnić samobójstwo, trując się ołowiem.
Pracujący proszą Szamana, aby odsunął kamień, który spadł na szyb. Po drugiej stronie zostało kilku górników, którzy być może jeszcze żyją. Mężczyzna z pomocą modlitwy odsuwa go, a po drugiej stronie znajduje martwe dzieci i żyjącego ojca. Szaman opłakuje ich i odchodzi.
Rozdział 8. Podróżni przychodzą nad jezioro, gdzie znajduje się wielu Polaków. Wspominają proroka, który wraz z nimi spędzał czas na Syberii. Przewidział wiele wydarzeń, które zdarzyły się po jego śmierci. Razem z Szamanem modlą się o odkupienie w męce.
Rozdział 9. Odchodzących Szamana i Anhellego zatrzymuje dźwięk bicia. Jest to kara wymierzona jednemu z wygnańców. Więźniowie musieli zadawać starcowi ciosy. Ostatni biją go synowie, dlatego robią to najdelikatniej, jak mogą. Niestety, to od nich starzec umiera. Anhelli zostaje opętany przez anioły, przez co nie widzi ich cierpienia.
Rozdział 10. Akcja poematu powraca do chaty, z której Szaman zabrał Anhellego. Polacy nie pozostali w zgodzie i podzielili się na trzy rywalizujące grupy. Doszło do bójek, a z każdej grupy jeden chciał dać się w imię tego ukrzyżować. Postawili trzy krzyże i mimo głosu z nieba się nie opamiętali. Z nieba poleciały pioruny i grzmoty, karząc tych ludzi. Chcieli zdjąć ukrzyżowanych, jednak ci już nie żyli. Szaman z Anhellim widząc to, zdjęli ciała zmarłych i ich pochowali.
Rozdział 11. Podczas chowania zmarłych Anhelli zobaczył anioła, który przypominał mu ukochaną z lat dziecięcych. Płakał i przeklinał Boga, pragnął śmierci. Szaman dokonał cudu przez powstanie dusz zmarłych i zaklęcie ich w kwiaty i ptaki. W gniewie Anhelli cisnął jednym z ptaków, z którego powstał duch. Upomniał chłopaka, na co on przeprosił go i odszedł, modląc się.
Rozdział 12. Anhelli i Szaman ponownie przechodzą koło chaty, który jest pełna grzechu. Z tego względu starzec przemawia do nich w gniewie, strasząc co stanie się, jeśli się nie nawrócą. Prosił o zaniesienie się na cmentarz, ponieważ czuje, że umiera. Gdy płakał i krzyczał na Polaków, Anhelli żegnał się z nim. Gdy chwycił starca za rękę. Poczuł, że jest już martwy i posmutniał.
Rozdział 13. Anhelli odszedł wraz z Syberyjczykami. Założyli dom w jednej z lodowych grot. Umiłował sobie dziewczynę, która za młodu popełniła wielką zbrodnię. Teraz jednak pokutowała i usługiwała mu, ponieważ traktowali go jak proroka. Umierając, odmawiała litanię do Maryi, a w chwili śmierci na jej piersi pojawiła się wonna róża. Podczas pochowania dziewczyny wydarzył się kolejny cud, ukazał mu się Anioł pod postacią jego pierwszej miłości. Poprosił go, żeby zostawił dziewczynę i oddał mu. Nie wypełnił więc jej woli, ponieważ została wzięta wraz z ciałem do nieba.
Rozdział 14. Do wygnańców na prośbę Boga przychodzą Aniołowie. Widzą, że jedzą ciała zmarłych braci, co potępiają. Oni złorzeczą na Boga i usprawiedliwiają się głodem. Aniołowie nawołują do nawrócenia, pokazują im tęczę na znak przymierza. Polacy wypowiadają imię Chrystusa i konają.
Rozdział 15. Do Anhellego przychodzą Aniołowie pod postacią ludzi. On jednak ich poznaje i prosi o proroctwo, spodziewając się śmierci. Mówią mu, że wszyscy jego bracia, z którymi przybył na Syberię, nie żyją, ponieważ zjedli się jako kanibale. Zwiastują koniec Polakom. On się jednak nie boi, ponieważ od zawsze był nieszczęśliwy i samotny. Teraz będzie z pokorą oczekiwać na wolę bożą.
Rozdział 16. Anhelli umiera, tęskniąc za ojczyzną.
Rozdział 17. Anioł, który przychodził do młodzieńca, zapłakał nad jego ciałem. Nagle nadszedł do niego rycerz, który próbuje wskrzesić żołnierzy do walki. Eloe prosi go jednak, aby dał mu odpocząć i nie kazał mu ponownie cierpieć. Rycerz odchodzi, a Anioł cieszy się, że Anhelli może odpocząć.
Aktualizacja: 2024-09-07 14:37:03.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.