„Satyra na leniwych chłopów” to średniowieczny wierszowany utwór, którego autor pozostaje nieznany. Datowany jest on mniej więcej na rok 1483 - z tego czasu pochodzi bowiem najstarszy zachowany zapis tekstu. Klasyfikowany jest on jako tak zwana satyra stanowa - obrazuje on bowiem konflikt toczący się pomiędzy dwiema średniowiecznymi grupami społecznymi. Autor dzieła nie nadał mu tytułu - został on dopisany dopiero przez pierwszego wydawcę, który na dodatek popełnił błąd, korzystając ze słowa „chłopi” - właściwym określeniem byłoby bowiem „kmiecie”. Dzieło to obrazuje napięcia społeczne i konfliktu charakterystyczne dla średniowiecza. Jest także przykładem polskiej poezji świeckiej, której niewiele zachowało się do czasów współczesnych.
Spis treści
Utwór ten jest przykładem zastosowania liryki pośredniej - podmiot liryczny nie ujawnia się bowiem w tym dziele, stosowana jest trzecia osoba liczby pojedynczej. Domyślać się jednak można dzięki treści utworu, że narrator nie jest tytułowym kmieciem. Przyjmuje się, że sytuacja opisywana jest z perspektywy szlachcica, który nie radzi sobie z działaniami chłopów. Powiedzieć też można, że narrator jest po prostu spostrzegawczym obserwatorem świata i relacji międzyludzkich.
Budowa utworu jest regularna oraz spełnia wymogi gatunku, jakim jest satyra. Składa się zatem z dwudziestu sześciu wersów. Przeważnie są one ośmiozgłoskowe. Wersy są zakończone parzystymi rymami w układzie aabb. Język utworu zdecydowanie jest stylizowany na mowę potoczną i codzienną, autor posługuje się także potocznym słownictwem, które było wówczas używane. Dzieło łączy w sobie elementy zarówno liryki, jak i epiki. Liryka reprezentowana jest przez wierszowaną formę, natomiast epika dotyczy poruszanego tematu i przedstawionej opowieści.
Autor zastosował w swoim anonimowym utworze nieliczne środki stylistyczne. W wierszowanym utworze przeważają przede wszystkim epitety, które ukazują odbiorcy szczegółowy obraz tego, jak wyglądały działania kmieciów, o których mówi tekst. Pojawiają się więc takie określenia jak „chytrze”, „obłudnie”, „drzewnianą” czy „żelazną”. Ze względu na czas powstania utworu większość użytego w nim słownictwa dziś określić już można jako archaizmy. Nie używa się dziś bowiem takich wyrazów jak „jedwo”, „wszytek”, „rzekomoć” czy „ alić”.
Sam tytuł jest już swoistą interpretacją tekstu. Został on bowiem dodany przez jednego z pierwszych wydawców i zawiera w sobie obraźliwe w czasach średniowiecza słowo „chłop”, podczas gdy poprawne byłoby zastosowanie określenia „kmieć”. Tytuł sugeruje także, że treść odnosić się będzie do lenistwa tytułowych chłopów, jednak w istocie okazuje się, że opisywany jest ich spryt i sposoby radzenia sobie z nieuczciwym wyzyskiem ze strony możnych panów.
Wiersz otwiera pewna teza, która omawiania jest bowiem przez resztę tekstu. Ukazuje ona założenie, że chłopi na wszelkie możliwe sposoby oszukują swoich panów w trakcie wykonywania dla nich pańszczyzny, czyli formy darmowej pracy, nałożonej na kmieciów z racji ich poddaństwa wobec bardziej zamożnej grupy społecznej.
Dalej utwór ukazuje sposoby, dzięki którym chłopi unikają wyzysku. Udają oni, że naprawiają zepsute narzędzia pracy, spóźniają się na miejsce pracy, jakim jest pole, biorą ze sobą chorujące zwierzęta, a sumiennie pracują tylko wtedy, gdy są pilnowani przez swoich zwierzchników.
Chłopi są więc bardzo kreatywni w unikaniu ciężkiej pracy, satyra ukazuje więc nie ich lenistwo, ale ogromny spryt i zaradność, z którymi nie mogą poradzić sobie bezradni w tej kwestii panowie. Okazuje się, że ich podwładni są sprytniejsi od nich i nie pozwalają się wyzyskiwać. Działania kmieciów nie są dziełem przypadku - sabotują oni swoją pracę umyślnie, buntując się przeciwko wyzyskowi i darmowej pracy, która jest im narzuca ze względu na ich ubóstwo oraz urodzenie w innej grupie społecznej.
Przyjmuje się, że utwór napisany jest z perspektywy szlachcica, który chciał zdemaskować chłopskie lenistwo i przebiegłość. Jedyne jednak, co zostało przez niego ukazane, to słabość i bierność możnych panów, którzy nie potrafią sobie poradzić ze swoimi poddanymi, którzy teoretycznie są od nich słabiej wykształceni i gorzej sytuowani. Panowie odsłaniają więc tu własne ograniczenia, które nie pozwalają im zapanować nad grupą społeczną, nad którą podobno dzierżą władzę i mogą ją naginać do swojej woli i oczekiwań. Satyra ośmiesza więc zupełnie inną grupę społeczną, niż jest to zasugerowane w tytule dodanym przez pierwszego wydawcę.
„Satyra na leniwych chłopów” jest więc anonimowym, średniowiecznym utworem wierszowanym, którego tytuł sugeruje, że głównym tematem będzie lenistwo i głupota tytułowych kmieciów. Tekst dzieła ukazuje bowiem spryt i zaradność tytułowych chłopów, obnaża za to głupotę i bezradność szlachciców, którzy próbują wykorzystać swoich podwładnych do darmowej pracy w ramach odrabiania pańszczyzny. Satyra ukazuje napięcia i konflikty między dwiema grupami społecznymi żyjącymi w czasach średniowiecza.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:24:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.