Sprawy ostateczne zajmowały myśli ludzi od zarania dziejów. Zastanawiano się, co one tak naprawdę oznaczają i jak najlepiej się do nich przygotować. Powstało wiele różnych religii, nurtów filozoficznych i poglądów, które tę kwestię starały się rozwiązać i wyjaśnić. Szczególnie mocno sprawy ostateczne zaprzątały myśli ludzi żyjących w średniowieczu, dla których śmierć była powszechnym zjawiskiem. Czaiła się ona za każdym rogiem, mogła przyjąć postać wojny lub wyniszczającej całe narody zarazy. W związku z tym starano się z nią oswoić, a w czasach średniowiecznych popularne stały się takie pojęcia jak memento mori, danse macabre czy ars moriendi. Wszystkie te motywy miały przygotować człowieka na śmierć oraz pokazać mu wzorce właściwego życia i umierania. Ślady takiego podejścia odnaleźć można w średniowiecznej literaturze, na przykład w anonimowym, hagiograficznym dziele zatytułowanym „Legenda o świętym Aleksym” lub w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” - również anonimowym wierszowanym dialogu.
„Legenda o świętym Aleksym” to dzieło, które opowiada o żywocie świętego Aleksego. Był on synem rzymskich patrycjuszy, poślubił także odpowiednio urodzoną dziewczynę, dlatego mógł mieć pewność, że majątku nigdy w jego życiu nie zabraknie. Aleksy zdecydował się jednak porzucić to wszystko, dobrowolnie zrezygnował z wygody i dobrobytu. W dniu swojego ślubu porzucił własną żonę i wstąpił na drogę ascezy. Postanowił on umartwiać siebie i swoje ciało, uważał bowiem, że życie na ziemi to tylko wstęp, swego rodzaju próba przed sprawami ostatecznymi i życiem po śmierci.
Dla Aleksego najistotniejsza była bowiem wiara chrześcijańska, która prezentowała sprawy ostateczne jako życie po śmierci, którego kształt zależy od czynów popełnionych na ziemi. Można dostąpić zbawienia w niebie lub zostać potępionym. Według tego kierował się więc święty Aleksy, wybierając ascezę, która miała mu pomóc w wejściu na drogę zbawienia. Tak naprawdę Aleksy sprawom ostatecznym podporządkował całe swoje życie na ziemi. Wszystko, co czynił, było kształtowane przez myśl, jak dana decyzja wpłynie na losy duszy Aleksego w zaświatach. Dla świętego nie liczyło się to, co działo się na ziemi, wyczekiwał on tylko życia wiecznego i zajęcia miejsca w domu Stwórcy.
Aleksy nadał więc sprawom ostatecznym najwyższy priorytet i sprawił, że całe jego istnienie opierało się na tym, co na niego czekało po śmierci, nic innego nie liczyło się. Aleksy gotów był poświęcić wszystko w imię zbawienia swojej nieśmiertelnej duszy, nawet życie swojej żony, którą porzucił i skazał na lata samotności.
Innym przykładem dzieła, które opowiada o średniowiecznym podejściu do spraw ostatecznych jest anonimowy dialog zatytułowany „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Był to utwór, w którym pojawia się postać spersonifikowanej śmierci, która podejmuje się rozmowy z człowiekiem, tytułowym Mistrzem Polikarpem. Utwór ten zawiera w sobie popularny średniowieczny motyw danse macabre, tańca śmierci. Był to jeden ze sposób na oswojenie ludzi z czekającą ich śmiercią i uświadamiający ich, jak według ówczesnych przekonań wyglądają sprawy ostateczne. Taniec śmierci przypominał bowiem o tym, że śmierć ostatecznie czeka każdego, bez względu na to czy jest bogaczem, czy raczej żebrakiem.
Śmierć jest bowiem sprawiedliwa i każdego traktuje tak samo, nie bacząc na jego miejsce w społeczeństwie. Po śmierci wszyscy ludzie stają się równi, a ich losy zależą już tylko od decyzji, jakie podejmowali w trakcie życia, czy byli dobrymi ludźmi, czy popełniali grzechy i mają na swoim sumieniu zbrodnie wobec innych. Można by rzec, że śmierć okazuje się być jedną sprawiedliwą rzeczą na świecie - nikt nie ma na nią wpływu, jest całkowicie nieprzekupna. Ostatecznie każdy człowiek się z nią spotka.
Dialog „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” jest napisany także przy użyciu humoru, dzięki któremu straszne ostateczne sprawy stają się dla ludzi bardziej przystępne, mniej groźne i łatwiejsze do zrozumienia. Tego typu utwory służyły oswajaniu człowieka z jego nieuchronnym losem, który ostatecznie jest przeznaczony każdemu, bez żadnych wyjątków. Średniowiecze było także czasem ogromnych nierówności społecznych, dlatego wizja sprawiedliwej śmierci, która każdego sądzi tak samo oraz myśl o tym, że wobec spraw ostatecznych wszyscy ludzie są równi, musiała dodawać otuchy niektórych grupom społecznym, skazanym na wyzysk i cierpienie w imię dobrobytu innych.
Człowiek średniowieczny musiał więc żyć w nieustannej świadomości, że sprawy ostateczne dopadną go prędzej czy później. Panował wówczas powszechny pogląd, że wpływa na nie kształt ziemskiego życia, podjęte decyzje i czyny, dlatego na przykład święty Aleksy całe swoje istnienie poświęcił przygotowaniom na życie wieczne po śmierci. Człowiek średniowieczny był także przy pomocy literatury oswajany z nadchodzącą śmiercią, na przykład przy użyciu takich dzieł jak „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Panował wówczas także pogląd o tym, że śmierć jest sprawiedliwa i traktuje wszystkich ludzi równo.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.