Elementy fantastyki i grozy obecne są w literaturze od samego początku jej powstania. Z ich pomocą autorzy tworzą światy zupełnie odmienne od tego, w jakich żyje ich czytelnik, dodając im nadprzyrodzone postaci, miejsca czy wydarzenia. W ten sposób kreują nową rzeczywistość, która przyciąga odbiorcę, a jednocześnie przy jej pomocy przekazują refleksje i przemyślenia dotyczące istniejącego świata. Dzieła, które zawierają elementy fantastyki czy grozy często traktowane są jako utwory eskapistyczne, pozwalające na oderwanie się od rzeczywistości i ucieczkę daleko od trudności, jakie może ona sprawiać. Fantastyka nagina bowiem zasady rządzące codziennością, zmienia jej obraz i pozwala, by to, co jest niewyobrażalne, na kartach książki stało się prawdziwe. Jednak jej funkcja opowiadania i wyjaśniania prawd kierujących światem, jest tak samo istotna jak eskapizm, który oferuje czytelnikowi. Taką rolę spełniały elementy fantastyki i grozy w dziełach Adama Mickiewicza, zaobserwować je także można w dramacie „Wesele” autorstwa Stanisława Wyspiańskiego.
Elementy fantastyki i grozy obecne są w takich utworach Adama Mickiewicza jak „Dziady”, „Lilije”, „Świtezianka” czy „To lubię”. Wszystkie te dzieła łączy ze sobą jedna rzecz - fantastyka i groza w nich zawarte służą autorowi do przekazania pewnym ważnych życiowych prawd i refleksji, którymi według niego powinien się kierować w życiu każdy człowiek. Mickiewicz czerpał inspiracje z ludowości, dlatego jego fantastyka i ukazywana moralność są na wskroś ludowe, mające korzenie w folklorze. Opisywał on bowiem ludowe opowieści o diabłach, zjawach, duchach i rusałkach, inspirował się historiami o nich i umieszczał je w swoich dziełach.
Fantastyka i groza u Mickiewicza nie tylko tworzyła specyficzny, pełen niepokoju i zagrożenia klimat, ale pozwalała mu na opowiedzenie historii z ukrytym przesłaniem. I tak w balladzie „To lubię” przedstawiona została postać młodego człowieka, który nie wierzy w czary i zjawy, aż do momentu, w którym spotyka je na swojej drodze, obok nawiedzonej cerkwi. Bohater napotyka na swojej drodze zjawę, która opowiada mu historię swojego życia i win, za które cierpi po śmierci. Historia fantastycznego ducha staje się więc pretekstem do pouczania żywych i wskazywania im właściwej drogi, by po śmierci nie podzielili oni losu nieszczęsnej zjawy.
Fantastyka u Mickiewicza odsłaniała także ludową problematykę winy i kary za dokonane grzechy. Widać to wyraźnie w utworach „Lilije” oraz „Świtezianka”. W tej pierwszej balladzie Mickiewicz opisał zainspirowaną ludowym utworem historię niewiernej kobiety, która zamordowała swojego męża, by ukryć przed nim swoje winy. Ostatecznie nie udało jej się to - w finale ballady zamordowany mąż powraca na ziemię w formie zjawy i porywa ze sobą niewierną żonę do piekła. Jej grzechy zostały więc ukarane - nie była ona w stanie temu zapobiec.
W balladzie „Świtezianka” Mickiewicz opowiedział historię młodego strzelca, zakochanego w dziewczynie, która tak naprawdę była rusałką. Pewnego dnia ukochana postanowiła sprawdzić chłopca i skusiła go pod swoją prawdziwą, nieznaną mu postacią. Strzelec złamał przysięgę wierności, za co został surowo ukarany - rusałka zabiła go, a jego duszę zesłała do piekła, na wieczne potępienie.
Fantastyka i groza są także elementami obecnymi w dramacie Stanisława Wyspiańskiego „Wesele”. W dziele tym również pojawiają się zjawy, dzięki którym autor komentuje aktualna sytuację kraju i społeczeństwa. Wyspiański opisał wesele poety-inteligenta z dziewczyną pochodzącą z ludu. W trakcie tego wydarzenia gości - którzy reprezentują przekrój ówczesnego społeczeństwa - nawiedzają zjawy takie jak Wernyhora, Jakub Szela czy Stańczyk.
Ich odwiedziny są dla autora pretekstem do wygłoszenia oceny narodu, który pogrążył się w gnuśności i marazmie, zamiast walczyć o odzyskanie niepodległości i wolności. Wyspiański, posiłkując się niesamowitymi elementami, ukazuje swojemu odbiorcy obraz tego, jak zachowuje się i wygląda społeczeństwo, krytykuje je i wytyka jego wady. Fantastyka ponownie jest więc sposobem przekazania refleksji o prawdziwym świecie przy pomocy tego nadprzyrodzonego i wykreowanego przez autora. Elementy fantastyczne stają się także czytelnymi dla odbiorcy symbolami. Wyspiański korzysta z nich jako klucza do interpretacji scen i motywów, pokazuje czytelnikowi, w którą stronę powinien się udać. Fantastyka jest więc także symboliką, czytelnym kodem, za pomocą którego Wyspiański stara się opowiedzieć historię o narodzie, który przestał walczyć.
Elementy fantastyki i grozy spełniają więc w literaturze różne funkcje. Mogą one służyć budowaniu niezwykłego, eskapistycznego świata, w którym czytelnik się zatraci i zapomni o trudnej rzeczywistości. Mogą być jednak także kluczem do opowieści o realnym świecie i jego problemach, sposobem na przekazanie odbiorcy konkretnej refleksji, zakamuflowanej pod warstwą fantastyki i symbolu, tak, by nie były one oczywiste i czytelne na pierwszy rzut oka. W ten sposób autorzy przemycają poważny przekaz przy użyciu z pozoru wydawałoby się lżejszej treści i dekoracji.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.