Adam Mickiewicz, tworząc swój najsłynniejszy dramat „Dziady”, zdecydował się na zastosowanie wielu nowatorskich rozwiązań, które obecnie można nazwać elementami charakterystycznymi dla dramatu romantycznego czy narodowego. W jego dziele, a zwłaszcza w drugiej części dramatu, można jednak wskazać wiele nawiązań do tradycyjnych form. Elementy dramatu antycznego i szekspirowskiego są możliwe do wskazania w drugiej części „Dziadów” i spełniają w niej bardzo konkretne funkcje. Są to kwestie wpływające zarówno na konstrukcję utworu, jak i na jego treść. Mickiewicz, mimo swojej nowoczesności, nie zrezygnował więc z nawiązań do tradycji i znanych już jego czytelnikowi form, obecnych w dramacie od dawna.
Elementy dramatu antycznego wskazać można w „Dziadach” zarówno w kwestii problematyki dzieła, jak i w jego konstrukcji. W starożytności dramat często ukazywał dialog pojedynczego bohatera (lub kilku) z towarzyszącym mu chórem. Podobnie ma się rzecz w dziele Mickiewicza. W drugiej części utworu obecny jest chór, który komentuje poczynania innych bohaterów, takich jak Guślarz. To właśnie jego wypowiedzi czy czyny, które przeplatane są kwestiami chóru, konstruują i napędzają akcję tej części „Dziadów”. On odpowiada za kolejne elementy obrzędu, a tym samym za schemat akcji. Guślarz otwiera i zamyka ten fragment dramatu, a chór objaśnia czytelnikowi wszystko to, co dzieje się pomiędzy.
Dodatkowo Mickiewicz w swoim dziele jest wierny antycznej zasadzie trzech jedności - czasu, miejsca i akcji. W przypadku „Dziadów” wszystkie wydarzenia mają miejsce późnym wieczorem w kaplicy, a kończą się one w dokładnie tym samym miejscu, już po północy. Mickiewicz nie przełamuje więc tej zasady i pozostawia ją niezmienną.
Podobnie nienaruszona została zasada zestawienia ze sobą postaci pochodzących z zupełnie innych biegunów. Pojawiające się na samym początku duchy dzieci kontrastują tym z widmem Złego Pana, ukazując zupełnie odmienne stany i sytuacje. Ważnym aspektem są także źródła, o które opierał się Mickiewicz, tworząc swój dramat. Poeta sięgnął bowiem do ludowych opowieści i wierzeń, zaczerpnął z legend i baśni. Antyczni twórcy także wracali do swoich źródeł, inspirując się na przykład pieśniami Homera.
Mickiewicz także - podobnie jak starożytni - odwoływał się do praw boskich, odwiecznych zasad kierujących wszechświatem, Ich złamanie, podobnie jak u Greków, grozi konsekwencjami, które mogą ścigać człowieka jeszcze po śmierci. To poszanowanie duchowości i boskich zasad rządzących rzeczywistością, także jest elementem zaczerpniętym z dramatu antycznego. Mickiewicz zdradza jednak swoim bohaterom te prawdy, ujawniając je w trakcie obrzędu dziadów. W ten sposób jego bohaterowie zyskują wolną wolę i nie są podlegli fatum.
Z kolei nawiązania do dramatu szekspirowskiego widoczne są już podczas czytania motta drugiej części „Dziadów”. Mickiewicz zaczerpnął je ze sztuki Szekspira zatytułowanej „Hamlet” i brzmią one: „Są dziwy w niebie i na ziemi, o których ani śniło się waszym filozofom”. Jest to element zaczerpnięty więc bezpośrednio z dzieł Szekspira, wskazujący na to, że Mickiewicz znał je wystarczająco, by z nich korzystać. W motcie umieszczone zostały słowa samego Hamleta, które wypowiedział on, gdy ukazała mu się zjawa jego ojca.
Jest to element znany także z drugiej części „Dziadów”, gdzie bohaterowie Mickiewicza są świadkami łączenia się świata realnego z zaświatami, a w trakcie pogańskiego obrzędu odwiedzają ich dusze zmarłych. Ojciec Hamleta zlecił mu zadanie pomszczenia go, a duchy Mickiewicza proszą żywych o pomoc w zakończeniu ich ziemskich spraw, bez czego nie będą w stanie dostać się do nieba.
W dramacie Mickiewicza i dramacie Szekspira realizm i fantastyka funkcjonują więc na równych zasadach, przeplatają się i mają na siebie nawzajem wpływ. Jest to wspólny element dla dzieł tych autorów. Zaświaty służą obydwu autorom do przekazywania żywym bohaterom konkretnych informacji, dydaktycznego przesłania oraz ukazywania konsekwencji niektórych czynów.
Mickiewicz - podobnie jak Szekspir - zastosował synkretyzm rodzajowy, łącząc w swoim utworze różnorodne gatunki. W jego przypadku jest to zmieszanie ze sobą między innymi poetyckich fragmentów tekstu z wyraźnie inspirowanymi epiką momentami. Kolejnym wspólnym elementem obydwu dramatów jest kreowanie bohatera jako jednostki wybitnej i niezwykłej, wyróżniającej się z tłumu. U Mickiewicza jest to niepasujące do przebiegającego według schematu obrzędu Widmo -zakłóca ono przebieg rytuału, wybija jego uczestników z rytmu i wyróżnia się na tle innych, przywołanych tego wieczoru przez Guślarza.
W drugiej części „Dziadów” Mickiewicza odnaleźć więc można wiele elementów przynależnych do dramatu antycznego i szekspirowskiego. Z tradycji antycznej poeta zaczerpnął takie kwestie jak rola chóru, zasada jedności czasu, miejsca i akcji czy kontrastowanie przedstawionych postaci, takich jak dusze dzieci i widmo Złego Pana. Z kolei dramat szekspirowski jest źródłem motta tej części oraz inspirację połączenia realizmu z fantastyką, ogromne znaczenie dusz powracających zza grobu, czy kreacja wybitnej jednostki, która wpływa na swoje otoczenie.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:24:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.