Najważniejsze cechy tragedii antycznej

Ostatnia aktualizacja: 2021-08-04 23:05:48
Epoka literacka Starożytność

Tragedie antyczne mają swoje źródło w misteriach organizowanych ku czci Dionizosa – boga winnej latorośli, wina i dzikiej natury oraz płodności. Posiadają cechy, które zakorzenione były w bogatej tradycji antycznej.

Główne cechy dramatu antycznego

Motywy mitologiczne

Pierwszą cechą tragedii antycznych są uobecniające się w nich nawiązania do postaci, wydarzeń i bóstw znanych z mitologii. Za mity uznajemy opowieści o bogach, powstaniu świata i człowieka oraz opisy czynów herosów. Tematyka mitów pozwalała na wyjaśnienie zjawisk zachodzących na świecie i umożliwiała starożytnym zrozumienie otaczającego ich świata. Tragedie antyczne czerpały ze znanych motywów, wykorzystując odniesienia do nich jako element fabuły.

Konflikt tragiczny

Istotą akcji gatunku jest konflikt tragiczny, który kieruje życiem bohaterów. Realizował się on za sprawą uwikłania postaci w szereg trudności w taki sposób, by skazana była ona na porażkę i nie mogła wyzwolić się spod wpływu złego losu. Akcja tragedii antycznej rozgrywała się w rzeczywistości rozpiętej pomiędzy prawem ziemskim – ludzkim, a prawem boskim. Bohater tragedii antycznej musi wybrać, którą ścieżką chce podążać, ale niezależnie od tego, którą z decyzji podejmie, czeka go zguba. Za przykład występowania konfliktu tragicznego uznać można akcję dramatu Sofoklesa – Antygona.

Hamartia

Bohaterowi uwikłanemu w konflikt tragiczny towarzyszyć może kategoria zwana hamartią. Określa się ją jako fałszywą ocenę własnej sytuacji lub winę tragiczną. Główna postać tragedii uwikłana jest w szereg zdarzeń, nie jest jednak świadoma przyczyn sytuacji, które mają miejsce w jej życiu. Tym samym nie jest w stanie oszukać swojego przeznaczenia i dąży do nieuniknionej tragedii. Najbardziej czytelnym przykładem występowania hamartii w tragedii antycznej jest fabuła Króla Edypa. Edyp nie był świadomy, że zbrodnia, której dopuścił się przez przypadek, z góry skazała go na porażkę. Szereg nieszczęśliwych wyborów doprowadził bohatera do katastrofy.

Chór

W tragedii antycznej bardzo ważną rolę spełnia chór. Nie tylko obserwuje i komentuje on wydarzenia w taki sposób, by przebieg akcji był czytelny dla publiczności, ale również prowadzi dialog z głównym bohaterem, wyrażając troskę o jego stan lub zapowiadając zbliżające się niebezpieczeństwo. Chór może również doradzać lub podpowiadać rozwiązania konfliktu. Chór w tragedii pełni funkcję oprawy, która buduje nastrój utworu.

Zasada decorum

Antyczna zasada decorum jest zasadą jedności stylistycznej. Oznacza to, iż treść utworu musi odpowiadać jego formie. Warunkiem realizacji tej zasady jest odpowiedni dobór słownictwa, składni i stylu pisania – w taki sposób, by w pełnie oddawały one główną cechę dzieła, np. tragizm postaci musi być wyrażony w stylu podniosłym i patetycznym. Tragedia antyczna – podobnie jak komedia – utrzymana musi być w jednolitym i niezmiennym tonie.

Zasada trzech jedności

Zasada trzech jedności dotyczy budowy dramatu – jego fabuła musi rozgrywać się tym samym w jednym czasie (od świtu do nocy lub od wieczoru do poranka), w jednym miejscu oraz dotyczyć jednego, eksponowanego od początku do końca, wydarzenia. Tym samym w tragedii antycznej nie pojawiają się dodatkowe wątki fabularne.

Reguła trzech aktorów

W tragedii antycznej występuje z reguły trzech bohaterów. Zasadę tę wprowadził Sofokles. Nie oznacza to, że historia dotyczyła jedynie trzech osób; w regule chodzi o liczbę postaci przebywających w danej chwili na scenie. Do liczby tej nie wlicza się chóru, który mógł komentować i oceniać zdarzenia niezależnie od tego, ilu aktorów występuje w danym momencie. W greckim teatrze dramatycznym aktorami byli wyłącznie mężczyźni – grali oni zarówno role żeńskie, jak i męskie. Wspomagali się odpowiednimi rekwizytami – maskami wyrażającymi konkretną emocję (i pomagającymi w nagłośnieniu), koturnami i kostiumami. Idea dramatu antycznego pochodzi ze starożytnych misteriów – początkowo więc na scenie znajdowali się jedynie chór i przewodnik chóru (zwany Koryfeuszem); pierwszego aktora na scenę wprowadził Tespis, drugiego – Ajschylos.

Mimesis

Mimesis jest zasadą dotyczącą twórczego naśladowania natury. Jej twórcą jest Arystoteles. Zgodnie z jego założeniami akcja tragedii musi odpowiadać regułom prawdopodobieństwa, a więc musi odwzorowywać prawdziwy świat. Gdy w utworze pojawiają się elementy nierzeczywiste, widz dowiaduje się o tym jedynie z opowieści bohaterów. Świat, który obserwuje na scenie, musi być jak najbardziej zbliżony do tego, który sam zna.

Katharsis

Zdarzenia przedstawione w tragedii antycznej muszą wywoływać określone uczucia u widza. Śledząc losy bohaterów uwikłanych w konflikt tragiczny widownia powinna współczuć oraz odczuwać przerażenie związane z postępem akcji. Działanie to – zgodnie z ideą stworzoną przez Arystotelesa – pozwala na oczyszczenie własnych emocji. Umożliwia odreagowanie własnych traum. Zdaniem Arystotelesa wzbudzenie katharsis jest głównym celem sztuki. Odbiorca, gdy odczuwa litość, może w bardziej wartościowy sposób odebrać rzeczywistość, w której żyje.


Czytaj dalej: Dwanaście prac Heraklesa