W drugiej części dramatu „Dziady” Adam Mickiewicz skupił się na opisie tytułowego, ludowego obrzędu. Rytuał ten posłużył nie tylko jako nazwa dramatu, ale pozwolił też Mickiewiczowi zbudować konkretną konstrukcję utworu, zamieścić w nim dydaktyczny przekaz oraz zobrazować moralność jego bohaterów oraz określić problematykę, jakiej będzie on dotykał. Dziady są obrzędem uznawanym za pogański, odprawianym przez osoby pochodzące z ludu. W pewnym momencie rytuał ten został zakazany przez ówczesne władze - co przedstawił także Mickiewicz - nie powstrzymywało to jednak społeczeństwa przed kontynuowaniem zwyczaju odprawiania go w sekrecie.
Druga część „Dziadów” jest ściśle przyporządkowana temu obrzędowi - cała jej konstrukcja opiera się na następujących po sobie kolejnych elementów rytuału. Na początku opisane zostały przygotowania do niego, następnie na kartach dramatu pojawiają się kolejne wezwane przez Guślarza cierpiące dusze, a zakończenie dziadów jest także zakończeniem tej części utworu. Cały obrzęd oparty jest na konkretnych, zakorzenionych w społeczności obyczajach. Guślarz przywołuje duchy według znanego mu schematu - wiedzę tę przekazali mu najprawdopodobniej jego przodkowie, także obchodzący dziady. Duchy są przywoływane, przedstawiają swoją historię i proszą żywych o pomoc w dostaniu się do nieba. Dusze także podzielone są według ściśle określone kategorie, uporządkowane według wagi ich grzechów na winy lekkie, średnie i ciężkie.
Całość rytuału ma więc uporządkowany, znany wszystkim przebieg. Dopiero sam koniec rytuału zaburzony jest przez pojawienie się niespodziewanego Widma, co sprawia, że zakończenie staje się otwarte. Pojawienie się Widma i jego problemy nie zostały bowiem przez poetę w pełni wyjaśnione, odbiorcę pozostawiono jedynie z domysłami.
Rytuał dziadów wprowadza do realistycznej scenerii motywy fantastyczne, dzięki którym Mickiewicz ma możliwość przekazywania swojego dydaktycznego przesłania, kierowania działaniami bohaterów oraz zbudowania nastroju pełnego grozy. Fantastyka, pojawiająca się dzięki pogańskiemu rytuałowi, przeplata się z realizmem i funkcjonuje z nim na równych zasadach. Umożliwia to zbudowanie niepowtarzalnej atmosfery grozy, tak charakterystycznej dla okresu romantyzmu oraz sprawia, że śmierć nie oznacza zamknięcia wątków konkretnych postaci.
Świat żywych dzięki obrzędowi komunikuje się ze światem umarłych, a ludzie, którzy dawno już odeszli, wracają ponownie na ziemię, by głosić swoje przesłanie. W ten sposób poeta daje do zrozumienia, że śmierć nie jest końcem konkretnej historii czy czasu człowieka, ona zaledwie rozpoczyna nowy rozdział. Mickiewicz przestrzega też wszystkich, że to, co ludzie uczynili w trakcie swojego życia, nie kończy się wraz z nim. Konsekwencje niektórych decyzji pojawiają się czasami dopiero po śmierci. Jest to przestroga płynąca ze słów poety, który ostrzega przed lekceważeniem tego, jaki ciężar mogą mieć popełnione przez człowieka czyny. Robi to właśnie przy pomocy pogańskiego obrzędu dziadów.
W ten sposób poruszony zostaje główny temat dramatu, a mianowicie kwestia winy i kary. Mickiewicz stara się wyjaśnić, jak według niego powinien wyglądać ten system, kogo należy ukarać, a komu można wybaczyć. Rozszerza te pojęcia na całe narody, rozróżnienie to nie dotyczy tylko jednostek. Rytuał dziadów służy więc przypomnieniu ludowi, na jakich zasadach oparty jest świat i w jaki sposób powinni oni ważyć swoje czyny. Największy nacisk położony jest tutaj na człowieczeństwo oraz na pełne przeżywanie swojego życia, wraz ze wszystkimi jego wadami i zaletami.
Przy okazji opisu obrzędu Mickiewicz dostarcza także czytelnikowi obrazu społeczności, która go odprawia. Jest to wyraz głębokiej, właściwej romantykom fascynacji ludem, folklorem i chłopskimi zwyczajami. Jest to społeczność ponura, żyjąca w poczuciu zagrożenia ze strony władzy (nie wolno jej na przykład kultywować ich pogańskich tradycji i obyczajów, chłopi zmuszeni się więc robić to w tajemnicy przed władzą). Lud cechuje wyjątkowa duchowość i otwartość na kwestie metafizyczne oraz surowy kodeks moralny. Złamanie go grozi poważnymi konsekwencjami, które dopadną winnego nawet po jego śmierci. Na przykładzie ludu ukazane jest także człowiecze cierpienie oraz to, jak wiele bólu musiał znosić człowiek, który nie urodził się w uprzywilejowanej grupie społecznej. To ze względu na to dla ludu ważna była wiara, że śmierć nie jest końcem życia, że może być początkiem czegoś nowego i innego.
Obrzęd dziadów w drugiej części dramatu Mickiewicza służy więc połączeniu ze sobą konstrukcji poszczególnych części dzieła. Jest także przedstawieniem moralności dużej grupy, jaką był lud. Mickiewicz w ten sposób określa zasady, na których opiera się kreowana przez niego rzeczywistość i przestrzega odbiorcę przed konkretnymi czynami. Obrzęd służy także kreowaniu niezwykłej, fantastycznej i pełnej grozy atmosfery, która oddaje niesamowitość czasów, w jakich osadzona jest akcja dramatu. Rola obrzędu dziadów jest więc w utworze bardzo istotna i spełnia wiele ról.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.