Średniowiecze to epoka, w której bardzo dużą rolę odgrywała religia. Codzienne życie mieszkańców miast i wiosek opierało się na wierze w Boga i wszystkim tym, co z nią związane. Sztuka również poświęcona była tematom religijnym i tworzono ją ku Jego chwale. Wyjątkową postacią, której oddawano szczególny hołd, była Maryja, Matka Boska. Jej osobie poświęcono wiele utworów, przede wszystkim pieśni. Do najbardziej znanych należą „Bogurodzica” oraz „Lament świętokrzyski”, znany również jako „Żale Matki Boskiej pod krzyżem” lub „Posłuchajcie Bracia Miła”.
Oba liryki powstały w tej samej epoce, średniowieczu, ale różnych jego okresach. Są przykładami utworów o tematyce religijnej, a dokładniej – Maryjnej. „Bogurodzica” powstała w połowie XIII w. Jest uważana za najstarszą polską pieśń religijną. Uznana została za pierwszy hymn Polski, a w 1410 była śpiewana przed bitwą pod Grunwaldem przez polskich rycerzy. Odgrywała bardzo dużą rolę wśród społeczeństwa, przede wszystkim podnosiła na duchu w chwilach kryzysu i dawała nadzieję.
„Lament świętokrzyski” z kolei powstał pod koniec XV wieku. Jest przykładem planktu, czyli utworu, którego celem jest wyrażenie żalu po bliskiej osobie zmarłej i wezwanie do współuczestnictwa w cierpieniu. Ukazuje on Maryję jako matkę cierpiącą, która nie może pogodzić się ze śmiercią swojego syna. Najprawdopodobniej w przeszłości dzieło mogło być częścią wielkopiątkowego misterium. W obu przypadkach autor tekstów jest nieznany. W epoce, w której powstały owe pieśni bardzo często twórcy nie podpisywali swoich prac, bowiem tworzyli je nie dla własnej sławy, a ku chwale Boga.
Mimo iż oba utwory podejmują tematykę Maryjną, dostrzec można między nimi o wiele więcej różnic niż podobieństw. Najważniejszą i podstawową różnicą, która je dzieli, jest podmiot liryczny i adresat, do którego kieruje swoje słowa. Oba dzieła stanowią przykład liryki zwrotu do adresata; w „Bogurodzicy” osobą mówiącą jest zbiorowość ludzka, a odbiorcami Maryja i Jezus za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Ludzie kierują do Nich swoje prośby i błagania o liczne łaski. W pieśni tej obecny jest charakterystyczny dla kościoła wschodniego motyw deesis, czyli trójczęściowe obrazowanie osób świętych, obecne zarówno w sztuce, jak i literaturze. Objawia się ono właśnie w trzech wymienionych adresatach.
Z kolei w „Lamencie świętokrzyskim” podmiotem lirycznym jest sama Matka Boska, która kieruje pełne żalu słowa do wielu różnych adresatów: ludzi, swojego syna, Archanioła Gabriela i innych matek. Pragnie podzielić się swoim cierpieniem z innymi, a jednocześnie zwrócić uwagę na tragizm swojej sytuacji. Pierwsza pieśń jest modlitwą skierowaną do Maryi przez wiernych, a druga monologiem pełnym płaczu, wyrazem głębokiego żalu.
Dzieła te zdaje się łączyć wyłącznie postać Matki Boskiej, jednak i Ona jest przedstawiona na dwa całkowicie odmienne sposoby. W pierwszej pieśni Maryja jest ukazana jako istota nadludzka, prawdziwie boska. Pełni rolę pośredniczki między ludźmi a Bogiem. Do Niej kierowane są błagania, które zanosi do Nieba. Może wstawiać się za wiernymi i wypraszać im łaski u swojego Syna. Podkreślona zostaje jej czystość, niewinność i szczególne umiłowanie przez Stwórcę. Jawi się jako postać wyjątkowa, a zarazem bardzo bliska wszystkim wiernym.
W przeciwieństwie do tej wizji, w drugiej pieśni Matka Boska przybiera bardziej ludzkie cechy. Targają nią liczne negatywne emocje, z którymi nie może się pogodzić. Przybiera rolę matki, która cierpi po stracie ukochanego syna. Stawia się na równi z innymi kobietami w podobnej sytuacji. Przez wzgląd na sytuację, w której się znajduje, bliżej jej do ludzi niż do Boga. Żal matki jest ogromny. Wielokrotnie zwraca się bezpośrednio do swojego martwego już syna, Uczucia Maryi stają się o wiele ważniejsze od wszystkiego innego. Nie może w żaden sposób ulżyć cierpieniu Chrystusa, co również w wyjątkowo boleśnie na nią oddziałuje. Z wyrzutem wypomina Archaniołowi Gabrielowi, że choć zwiastował jej szczęście, zamiast niego ciągle cierpi. Jej postać pełna jest wielu bardzo negatywnych emocji.
Obie pieśni, choć są poświęcone tematyce religijnej, są od siebie zupełne różne. Podobieństwa odnaleźć można wyłącznie w ich gatunku – pieśń, rodzaju liryki (zwrotu do adresata) i postaci Maryi, której poświęcone są obydwa dzieła. W „Bogurodzicy” staje się Ona jednym z trzech adresatów, tuż obok Jana Chrzciciela i Jezusa Chrystusa. Jest ukazana jako wyjątkowa, boska postać, pełniąca rolę pośredniczki między ludźmi a Niebem. Należy bardziej do świata Boskiego i jest jego nieodłącznym, ważnym elementem.
W „Lamencie świętokrzyskim” Matka Boska pełni rolę osoby mówiącej. To Ona kieruje swoje słowa do innych adresatów: ludzi, Chrystusa, Archanioła Gabriela i innych matek. Bliżej jej do świata ludzkiego. Odczuwa typowo ludzkie emocje związane ze stratą najważniejszej osoby w życiu. Dzieli się swoim bólem z innymi osobami i wyraźnie podkreśla, że utożsamia się z ziemskimi kobietami. Angażuje się emocjonalnie w obecne wydarzenie, które przeżywa. Cierpi w sposób podobny zwykłym ludziom. Pomimo tych różnic obydwa dzieła utrzymane są w typowym dla średniowiecznej sztuki patetycznym stylu. Swoją treścią oddają hołd Maryi, a także pozostałym Osobom Boskim.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.