Leopold Staff, fot: autor nieznany, źródło: Wybór Poezyi Leopolda Staffa, polona.pl
Wiersz „Gęsiarka” autorstwa Leopolda Staffa pochodzi z wydanego w 1918 roku tomiku poezji „Ścieżki polne”. Utwór przedstawia losy małej dziewczynki, która opiekuje się białymi gąskami. Swoją tematyką i sposobem przedstawienia sytuacji lirycznej poeta nawiązuje do arkadyjskiej wizji wsi jako miejsca przypominającego swoisty raj na ziemi.
Spis treści
Wiersz Leopolda Staffa należy do liryki pośredniej. Podmiot liryczny nie ujawnia się, a jedynie opisuje losy małej gęsiarki, przyjmując niejako rolę narratora. Z tego względu dzieło zaliczyć można również do liryki sytuacyjnej.
Utwór jest przykładem sonetu włoskiego. Można wyodrębnić w nim część opisową oraz refleksyjną. Dzieło ma regularną, typową dla tej formy budowę: składa się z dwóch czterowersowych i dwóch trzywersowych strof. Pisane jest trzynastozgłoskowcem. W utworze pojawiają się rymy o układzie: abba abba ccd dee, które nadają wierszowi rytmiczności oraz melodyczności.
Warstwa stylistyczna wiersza jest całkiem rozbudowana. Znaleźć w nim można przede wszystkim epitety („rannym świtem”; „źdźbło złocistokłose”), metafory („szereg białych znaków zapytania”; „Jak na śnieżnym łańcuchu”), porównania („Sznur gęsi, z których każda jak łódka się słania”; „Sunie jak szereg białych znaków zapytania”), hiperbole („lnianowłosą kosę”; „wierzbiny gałązką”), archaizmy („młaką grząską”; „Krasą krajką”), oksymoron („Z czteroletnią powagą”), aliterację („Krasą krajką”), przerzutnie („w spódniczce po bose / Stopki”; „to wąską / Drepce miedzą”) oraz liczne zdrobnienia („kaftaniku”; „chusteczce”).
Wiersz „Gęsiarka” stanowi poetycki opis zwykłej, typowo wiejskiej czynności, jaką jest wypasanie gęsi. Bohaterką liryczną utworu jest mała, czteroletnia dziewczynka, która pomimo swojego młodego wieku musi już wykonywać pracę. Mimo iż nie jest ona wymagająca, dziecko w jej wieku powinno się bawić, a nie zajmować obowiązkami.
Poeta skupia się na wyglądzie gęsiarki, dokładnie opisując jej prezencję. Ubrana jest w za duży kaftanik i długą spódnicę, zakrywającą bose stopy. Strój nie jest do niej dopasowany, być może dostała go po starszym rodzeństwie, a rodziców nie stać na kupno innego. Jej złociste włosy przewiązane są „krasą krajką”, czyli czerwoną wstążką uciętą z resztek materiału.
Za cały jej posiłek służy jedna kromka chleba „w chusteczce za pasa przewiązką”. Wszystko to wskazuje to na biedną sytuację materialną rodziny dziewczynki. Nawet bardzo młode dziecko musi podjąć się pracy, aby jakkolwiek odciążyć z tego obowiązku swoich rodziców. Jej strój i upięcie nie odbiegają jednak od typowego wyglądu wiejskich dzieci. Większość z nich ubierała się w podobny sposób.
Dziewczynka wychodzi pracować niezwykle wcześnie rano, jeszcze nim słońce rozgrzeje grunt. Ma ze sobą wierzbową gałązkę i źdźbło jakiegoś zboża. Służą zarówno do odganiania ewentualnych niesfornych ptaków, jak i utrzymania całego stadka w jednej grupie. Są to typowe atrybuty gęsiarki, widoczne najczęściej na obrazach przedstawiających podobny motyw. Czterolatka pogania idące przed nią śnieżnobiałe gęsi, które są jej jednak wyjątkowo posłuszne. Idą równo, w rzędzie, tworząc niejako sznur lub łańcuch. Ich nieskazitelna barwa przywodzi na myśl dziecięcą czystość i niewinność.
Poeta zastanawia się, kto tak naprawdę sprawuje nad kim opiekę: czy czterolatka nad gąskami, czy one nad nią. Zwierzęta co jakiś czas zerkają na młodą dziewczynkę, jakby upewniając się, że nie stała jej się żadna krzywda i dalej z nimi wędruje, a w jej małych dłoniach wciąż są obecne gałązka i źdźbło zboża. Gęsi zdają się zastępować czterolatce dorosłych opiekunów. To na nie spada rola prowadzenia jej w taki sposób, aby się nie zgubiła. Wykonują niejako powinność rodziców, którzy w tym czasie są zajęci czymś zupełnie innych. Od gąsek zależy, czy cała grupa się zgubi, czy zajdzie bezpiecznie na miejsce.
Przedstawiona w wierszu sytuacja nawiązuje do arkadyjskiego przedstawienia polskiej wsi. Poeta zdaje się jednak polemizować z tym motywem w niezwykle subtelny sposób. Opisuje los małej dziewczynki, gęsiarki, której zadaniem jest wypas ptaków. Zwraca uwagę na szczegóły, które często pomijane były w dziełach innych twórców. Dzieci już od najmłodszych lat musiały pomagać w obowiązkach swoim rodzicom. Bardzo często były puszczane samopas w okolice, które niekiedy mogły okazać się niebezpieczne.
Wśród wiejskich chłopów panowała skrajna bieda, brakowało nie tylko na jedzenie, ale też na dopasowane ubrania. Staff, w swoim utworze, demaskuje wady arkadii, o których nie pisali inni twórcy piszący przed nim. W dyskretny sposób wytyka tuszowane przez artystów wady z pozoru nieskazitelnej utopii, które dotykają najmłodszych, a zarazem najbardziej bezbronnych członków wiejskiej społeczności. Poeta zdecydowanie sympatyzuje z opisywaną przez siebie dziewczynką. Do jej opisu używa licznych zdrobnień, nadających infantylnego wydźwięku, który kontrastuje z wykonywaną przez gęsiarkę pracą. Zwraca uwagę na jej los, który jest odzwierciedleniem rzeczywistości wielu polskich wiejskich dzieci poprzednich epok.
Aktualizacja: 2024-06-27 21:45:19.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.