Temat przemijania bardzo często bezpośrednio związany jest również z motywem wspomnień. Wraz z nieuchronnym upływem czasu, ludzie tracą to, co dla nich najcenniejsze. Pozostają im jedynie myśli o przeszłości, które, w zależności od osoby mogą zarówno podnieść na duchu lub jeszcze bardziej pogłębić jej negatywny stan psychiczny. Problem ten podjęli w swoich utworach między innymi Stanisław Baliński w utworze „Okno wspomnień” oraz Stanisław Barańczak w wierszu „Jeżeli porcelana, to wyłącznie taka”.
Oba liryki powstały w tym samym XX wieku, ale zupełnie różnych epokach, okresie wojny i okupacji oraz współczesności. Utwór Balińskiego napisany został w 1940 roku i wszedł w skład tomiku poetyckiego „Peregrynacje. Poezje wybrane 1928-1981”, obejmującego cały dorobek artystyczny poety. Ma klasyczną, rytmiczną budowę, pojawiają się w nim rymy. Z kolei dzieło Barańczaka opublikowane zostało w 1980 roku w tomiku poezji pod tytułem „Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu”. Jego budowa jest nieregularna, pozbawiona rymów, co klasyfikuje utwór jako wiersz biały. W obu lirykach podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do adresata lirycznego, który w dziele „Okno wspomnień” tożsamy jest z grupą osób, całym społeczeństwem, natomiast w przypadku utworu „Jeżeli porcelana, to wyłącznie taka” – z konkretnym, autonomicznym odbiorcą.
Zarówno Baliński, jak i Barańczak podejmują temat nieuchronnej przemijalności. Artyści w zbliżony do siebie sposób podkreślają ulotność życia: zarówno momentów, ale też i przedmiotów. Wskazują, że tak naprawdę nic nie jest człowiekowi dane na stałe. Piękne chwile umykają, stają się przeszłością, a materialne rzeczy zużywają się po czasie intensywnego użytkowania. Nic nie jest dane człowiekowi na zawsze i nic nie jest tak naprawdę pewne. Jedyne, co zostaje w ludzkiej świadomości to wspomnienia, dobre i złe myśli.
Obaj artyści mają do nich jednak zupełnie odmienny stosunek. Piszący w okresie wojny poeta w szczególny sposób podkreśla ich rolę. W pełnej niepewności oraz okrucieństwa rzeczywistości jedyną pewną wartością były właśnie pokrzepiające na duchu wspomnienia. Tworzący blisko czterdzieści lat później Barańczak wychodzi jednak z zupełnie innego założenia. Przestrzega przez przywiązywaniem się do czegokolwiek, a tym samym tworzenia pozytywnych wspomnień. Według niego nie niosą one ukojenia, a wręcz jeszcze bardziej rozbudzają w człowieku cierpienie.
W utworze „Okno wspomnień” podmiot liryczny snuje refleksje nad szczególną rolą wspomnień. Uważa, że każdy człowiek posiada w swojej pamięci niezwykle ważny i wyjątkowy oraz pokrzepiający obraz. Osoba mówiąca sugeruje, że nie musi to być wcale coś niezwykłego, wystarczy najzwyklejsza błahostka, taka jak blask słońca lub fragment ulubionego utworu. Nie jest bowiem ważne, czego dotyczyć będzie ta myśl, ale liczy się to, co ze sobą niesie.
Baliński dochodzi do wniosku, że podtrzymujące na duchu wspomnienie jest w stanie dopomóc przetrwać najtrudniejsze chwile. Mimo iż czas przemija, rzeczywistość nieustannie się zmienia, zaklęte w pamięci obrazy na zawsze pozostaną takie same, nawet jeśli ulegną częściowemu zatarciu. Człowiek powinien pamiętać o tym, co w przeszłości okazało się dla niego ważne. Myśli o dobrych rzeczach, pozwalają zapomnieć, iż świat nieustannie się zmienia. Przywiązanie do przeszłości jest według poety czymś pozytywnym, a nawet pożądanym. Nawołuje on innych ludzi do tego, aby odnaleźli swoje wyjątkowe wspomnienia i pieczołowicie się ich trzymali.
Zupełnie inaczej motyw ten ukazany jest w wierszu „Jeżeli porcelana, to wyłącznie taka”. Barańczak, w przeciwieństwie do Balińskiego, już na samym początku podkreśla, jak ważne jest wyzbycie się jakiegokolwiek przywiązania i miłych wspomnień. Poeta zauważa, że do komfortowych rzeczy bardzo łatwo się przyzwyczaić, a przez to trudniej z nich zrezygnować. Ludzki żywot jest niezwykle niestały, w każdym momencie pozornie stabilna sytuacja może zostać przerwana przez wielkie nieszczęście, zmuszając tym samym człowieka do ucieczki lub podjęcia dramatycznych decyzji. Przywiązanie niezwykle to utrudnia.
Podobnie kurczowe trzymanie się wspomnień z przeszłości. Zamiast podnosić na duchu, jeszcze bardziej pogłębiają one rozpacz. Nic nie jest człowiekowi dane na stałe, wszystko przemija, dlatego należy być stale przygotowanym na najgorsze. Osoba mówiąca zwraca się bezpośrednio do swojego adresata i z wyrzutem wypomina mu, że tak naprawdę wszystko jest dane ludziom tylko na chwilę. Z tego powodu przywiązanie do pięknych przedmiotów jak i przeszłości wiąże się z konsekwencjami w postaci bólu i cierpienia. Jest ono ukazane w bardzo negatywny sposób.
Oba wiersze, choć dotykają podobnego problemu, ukazują go w różny sposób. Poeci zupełnie inaczej postrzegają rolę wspomnień w życiu ludzkim. Stanisław Baliński podkreśla, jak niezwykle są one istotne, choćby te słabe i częściowo zatarte przez pamięć. Odnajduje w nich ogromną wartość. Zauważa, że są w stanie złagodzić ból związany z upływem czasu. Jego wiersz ma całkiem optymistyczne przesłanie. Mimo iż podejmowany jest w nim motyw przemijania, artysta stara się jak najbardziej złagodzić jego wydźwięk poprzez szukanie pozytywnych stron egzystencji.
W przeciwieństwie do niego Stanisław Barańczak wprost nawołuje do nieprzywiązywania się do czegokolwiek, zarówno do rzeczy materialnych, jak i niematerialnych. Wzywa do ciągłej gotowości, porzucenia nietrwałych luksów. Ma świadomość, że one przeminą, dlatego, zamiast tęsknoty za wygodą, woli wybrać skromne życie. Utwór ma dość pesymistyczny wydźwięk. Ukazuje, że wobec czasu człowiek tak naprawdę nie może nic poradzić. Prędzej czy później utraci wszystko, co posiadał, dlatego zawczasu powinien zadbać o to, aby wśród tych rzeczy czy wspomnień nie było nic bardzo wartościowego, z czym trudno byłoby się rozstać.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.