Wiersz „Jeżeli porcelana to wyłącznie taka” to pochodzący z wydanego w 1980 roku tomiku poezji „Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu” utwór autorstwa Stanisława Barańczaka, polskiego poety, tłumacza i krytyka literackiego. Tworzył on głównie w okresie PRL-u, gdzie musiał mierzyć się z wszechobecną cenzurą ze strony władz. Oprócz działalności artystycznej poeta angażował się także w życie społeczne i polityczne państwa – należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), a także był jednym z członków-założycieli Komitetu Obrony Robotników.
Utwór ma nieregularną budowę. Składa się z dwóch strof, z których pierwsza liczy dziesięć wersów, a druga pięć. Liczba sylab w wersach waha się od jedynie dwóch do aż siedemnastu. W tekście nie pojawiają się rymy. Z tego względu utwór można nazwać również wierszem białym.
Wiersz Stanisława Barańczaka należy do liryki pośredniej. Podmiot liryczny nie ujawnia się, jednak w drugiej zwrotce bezpośrednio zwraca się do adresata swojej wypowiedzi. Z tego powodu dzieło to zaliczyć można również do liryki zwrotu do adresata.
Warstwa stylistyczna utworu jest dosyć uboga. Znaleźć w nim można przede wszystkim apostrofy („Kto ci powiedział”; „nie będziesz nigdy”), epitety („fotel [niezbyt] wygodny”; „etap dziejowy”), porównanie („w świecie / czuł się jak u siebie w domu”), metafory („nie żal pod butem tragarza lub gąsienicą czołgu”; „Jeżeli fotel, to niezbyt wygodny, tak aby / Nie było przykro podnieść się i odejść”), przerzutnie („Jeżeli porcelana to wyłącznie taka / Której nie żal pod butem tragarza”; „to takie, by można o nich zapomnieć / gdy nadejdzie czas”), anafory („Jeżeli”; „Kto ci powiedział”) oraz pytania retoryczne („Kto ci powiedział, że wolno się przyzwyczajać?”; „Kto ci powiedział, że cokolwiek jest na zawsze?”). Obie strofy zbudowane są na zasadzie rozbudowanych enumeracji, czyli wyliczeń.
Wiersz „Jeżeli porcelana to wyłącznie taka” porusza temat przemijalności oraz emocjonalnego przywiązywania się do rzeczy czy sytuacji.
Podmiot liryczny zwraca uwagę na to, że używane przez człowieka przedmioty powinny być przede wszystkim po prostu użyteczne, dobrze spełniać swoją rolę, ale nie powodować tym samym pozytywnych emocji względem nich. Według niego porcelanowa zastawa powinna być zwykła, użytkowa, pozbawiona sentymentalizmu czy walorów wizualnych. Taka, której nie żal rozbić czy stłuc, po której zniszczeniu nikt nie będzie rozpaczał.
Podobnie fotel nie może być zbyt wygodny, dobrze obity i pięknie wykończony. Choć siedzenie w nim byłoby niezwykle przyjemne, nie powinno ono sprawiać, że żal będzie go opuścić. Człowiek musi nauczyć się rezygnować z wygód, aby w każdej chwili być gotowym do natychmiastowego działania. Ubrań w szafie również nie należy posiadać zbyt wiele, tylko tyle, ile faktycznie się używa i „ile można unieść w walizce”. Odzież powinna spełniać funkcję przede wszystkim użytkową, a nie stanowić zbędny balast i bałagan. Tak samo książki – jedynie takie które „można unieść w pamięci”, przeczytać, zapamiętać, ale nie gromadzić na półkach tonami. Liczy się treść woluminu, a nie sam fakt jego posiadania. We wszystkim należy mieć umiar.
Z jednej strony podmiot liryczny podkreśla istotną rolę minimalizmu, którym powinien otaczać się człowiek, jednak z drugiej porusza zupełnie inną, bardziej negatywną kwestię związaną właśnie z przywiązaniem. W pewnym momencie mówi on także o rzeczy niematerialnej, planach, które powinny być łatwe do zapomnienia, mało istotne, aby konieczność ich nagłej zmiany nie wiązała się z rozpaczą.
Osoba mówiąca zdaje sobie sprawę z ludzkiego zamiłowania do materializmu oraz wygody. Ma też jednak świadomość, że nic nie jest wieczne. Dobrobyt może w każdej chwili zostać przerwany przez niespodziewaną sytuację, taką jak chociażby konflikt zbrojny, przeprowadzka w zupełnie inne miejsce czy nieuchronna śmierć. Los wymusza na ludziach ciągłą gotowość do zmian, jednak przywiązanie czy rutyna ją osłabiają. Trudniej jest zerwać z komfortowym życiem, zapomnieć o pięknych przedmiotach, kiedy wszystko to zawsze było obecne w najbliższym otoczeniu. Przywiązanie okazuje się więc być wielką wadą. Wszystko przemija, czas pędzi nieubłaganie do przodu, a człowiek powinien iść naprzód, zamiast tkwić w jednym punkcie.
W drugiej strofie podmiot liryczny bezpośrednio zwraca się do adresata swoich słów, którym jest właśnie człowiek. Pyta go, jakby z wyrzutem, kto mu powiedział, „że wolno się przyzwyczajać” oraz „że cokolwiek jest na zawsze”. Tym samym zwraca uwagę na ulotność życia. Ludzie często zapominają, że ich ziemski żywot któregoś dnia dobiegnie końca. Żyją tak, jakby ich egzystencja miała trwać wiecznie. Gromadzą bogactwa na Ziemi z takim zaślepieniem, jak gdyby miały być ich własnością już na zawsze. Nie biorą pod uwagę nieprzewidzianego zrządzenia losu, które może zupełnie odmienić ich plany. Sami sobie przyzwalają na takie zobowiązania. Osoba mówiąca porusza również kwestię tego, że tak naprawdę człowiek „nie będzie nigdy / w świecie czuł się jak u siebie w domu”.
Strach związany z obawą przed utratą cennych rzeczy paraliżuje i nie pozwala w pełni korzystać z życia. Nic nie jest trwałe, nie będzie istniało wiecznie. Każdy przedmiot, idea czy cel mogą ulec zniszczeniu, dlatego ludzie nie powinni się do nich przywiązywać.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.