Postawa narodu Polskiego wobec najazdu wojsk Szwedzkich jest zróżnicowana w zależności od przedstawionej warstwy społecznej. Sienkiewicz dodatkowo obrazuje ją przez pryzmat zmieniającego się nastawienia wobec okupanta, coraz śmielej postępującego sobie na terytorium kraju. Niemniej ogółem mieszkańcy Rzeczypospolitej częściej przejawiali swoim nastawieniem cechy patriotyczne niż uległość względem Szwedów.
Dosyć negatywną postawą wykazała się duża część sportretowanej magnaterii. Można wśród niej wyróżnić postawy patriotyczne, zdolne do poświęcenia wszystkiego na ołtarzu dobra Rzeczypospolitej. Jednak to właśnie wśród tej sprawującej najwyższą władzę ludzi było najwięcej prywaty, prowadzącej do kolaboracji. Własne ambicje lub uraza wobec króla wciskała ich w objęcia wroga. Do magnaterii zaliczali się przede wszystkim Radziwiłłowie, Hieronim Radziejowski czy bracia Opalińscy.
Szlachta swój stosunek do Szwedów zmieniała w trakcie trwania Potopu. Pewna część, reprezentowana między innymi przez Skrzetuskiego, Wołodyjowskiego czy Zagłobę, od początku wyrażała chęć pomocy ojczyźnie. Niemniej dla większości bardziej liczył się spokój i własne majątki. Dobrym przykładem byłaby tu kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem. Niestety, pośród sarmatów wielu postanowiło również przejść na stronę wroga, uczestnicząc potem w oblężeniu Jasnej Góry. Tutaj jednak powoli zaczęło się zmieniać podejście szlachty do wojny. Szwedzi okazali się bowiem straszliwym okupantem, bezwzględnie rabującym ziemie Rzeczypospolitej. Gdy obce wojska zaczęły rabować kościoły, wzbudziło to powszechne oburzenie pośród narodu. Szlachcice zaczęli ponownie przystępować do walki ze Szwedami, wykazując się przy tym poświęceniem i bitnością godną stanu rycerskiego.
Duchowieństwo reprezentowane było w Potopie przez mnichów z Jasnej Góry oraz przywódców partii chłopskich na Litwie. Szwedzi jako protestanci nie okazywali należytej czci katolickim świątyniom, byli nawet zdolni do oblężenia klasztoru na Jasnej Górze. Ich odważna postawa ujawniła się właśnie tam, gdy pod dowództwem ojca Kordeckiego bronili sanktuarium oraz przechowywanego tam świętego obrazu.
Najniższe warstwy, mieszczaństwo i chłopstwo, cechują się postawą wierności dla króla Jana Kazimierza. Autor niewiele wspomina co prawda o mieszkańcach miast, poświęca jednak całkiem sporo uwagi działaniom chłopstwa. Organizowała się ona w zbrojne oddziały, napadające na Szwedów w lasach i miejscach odludnych, była również używana w charakterze piechoty. Wielokrotnie chłopstwo dawało przykłady swojego męstwa i oddania królowi. Górale uratowali nawet życie władcy. Z mieszkańców wsi formowano tak zwaną piechotę łanową, jej bezimienne masy dobrowolnie zgłosiły się również do obrony Jasnej Góry. Wielki podziw wśród szlachty wzbudziła postawa chłopca stajennego Michałka, który za swoje męstwo miał zostać obdarowany szlachectwem podczas następnego posiedzenia sejmu.
Podsumowując, Sienkiewicz przedstawił naród Polski jako zjednoczony w celu pokonania najeźdźcy. Wszystkie warstwy społeczne dzielnie i z patriotycznym oddanie stawiały czoła Szwedom, walcząc o wspólne dobro. Co prawda autor kreśli w swojej powieści również postawy naganne, a nawet kolaboracyjne, niemniej są one w wyraźnej mniejszości. Powieść Sienkiewicza została napisana ku pokrzepieniu serc współczesnych mu Polaków, ukazuje więc ich przodków jako walecznych patriotów. Z pewnością stanowi to mocno wyidealizowany obraz, szczególnie w aspekcie jedności wszystkich stanów, niemniej historycznie podobna postawa rzeczywiście pomogła pokonać najeźdźcę.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.