Wisława Szymborska, fot: Jurek Holzer, TT News Agency / Alamy
Wiersz „Labirynt” autorstwa Wisławy Szymborskiej pochodzi z wydanego w 2005 roku tomiku poezji „Dwukropek”, który w 2006 roku zdobył Nagrodę Literacką „Nike Czytelników”. Utwór porusza popularny w literaturze motyw labiryntu, wykorzystywany już od czasów antycznych. Za jego pomocą poetka przedstawia skomplikowaną i zagmatwaną psychikę ludzką oraz towarzyszący jej nieuchronny pęd życia.
Spis treści
Wiersz Szymborskiej należy do liryki pośredniej. Podmiot liryczny nie ujawnia się, a jedynie opisuje obszerną sytuację liryczną. Z tego powodu zaliczyć go można również do liryki opisowej.
Utwór ma nieregularną budowę. Składa się z czterech strof. Pierwsza z nich liczy piętnaście wersów, druga dwanaście, trzecia dwadzieścia sześć, a czwarta jedenaście wersów. Liczba sylab w wersach waha się z od jedynie trzech do aż jedenastu. W tekście nie pojawiają się rymy.
Warstwa stylistyczna wiersza jest niezwykle rozbudowana. Odnaleźć w nim można epitety („siódmego progu”; „nowe nadzieje”), metafory („bo w czasie / niewiele masz czasu”; „a ten labirynt / to nic innego jak tylko, [...] twoja [..] ucieczka”), porównania („co masz przed sobą, / a tam, jak na pociechę”; „szczęście w nieszczęściu / jak w nawiasie nawias”), personifikacje („gdzie się zbiegają, / żeby się rozbiegnąć / twoje nadzieje, pomyłki”; „wyjście [...] cię szuka”), powtórzenia („mostek, / mostek”; „chwiejny, / chwiejny”), przerzutnie („Możesz wybierać / gdzie być albo nie być”; „bo w czasie / niewiele masz czasu”) i anafory („na”; „to ono”). Utwór rozpoczyna się i kończy pauzami („- a teraz kilka kroków”; „ucieczka, ucieczka -”) zastępującymi wielką literę na początku dzieła oraz ostatnią kropkę. Niezwykle ważną rolę odgrywają tu również apostrofy („twoje nadzieje, pomyłki”; „Ale nie ty go szukasz”) oraz enumeracje, czyli wyliczenia („próby, zamiary i nowe nadzieje”; „przeskoczyć, zboczyć”).
Wiersz „Labirynt” stanowi refleksję działaniem ludzkiej świadomości, a tym samym obrazuje zawiłości życia. Jest to ukazane właśnie pod postacią tytułowego labiryntu. Język, jakim posługuje się w utworze podmiot liryczny, jest niezwykle chaotyczny, przepełniony powtórzeniami i wyliczeniami. Przywodzi na myśl pośpiech lub wręcz zagubienie osoby mówiącej, które towarzyszą jej przez cały czas. Wydaje się, jakby nie zwracała uwagi na staranny dobór słów, a chciała jak najszybciej przekazać swoje myśli, które kieruje wprost do odbiorcy – „twoje nadzieje, pomyłki, / porażki”.
Towarzyszą jej przeróżne emocje, które wyraża za pomocą swojego z pozoru nieskładnego monologu. Na bieżąco relacjonuje całą szaleńczą wędrówkę po labiryncie, starając się nadążyć za jej przebiegiem. Wspomina każde wzniesienie, spadek czy skręt, porównując je do nadziei, pomyłek i prób, którymi ludzkie życie jest wprost przepełnione. Daje też do zrozumienia, że w ów drodze nie ma możliwości powrotu, cofnięcia się. Błędów nie da się naprawić, tak samo jak nie można wypróbować danych ścieżek, sprawdzić, czy są warte wysiłku. Wybranie danej drogi staje się nieodwracalne.
Wyznaczana przez wędrowca trasa pnie się bez ustanku do przodu. Nie może on zrobić kroku w tył, a jedynie kroczyć naprzód z nadzieją, że udało mu się wybrać poprawnie. Każda podjęta decyzja jest wiążąca i nie podlega zmianie. Człowiek sam ma prawo wybierać, jaki kierunek obierze, ale łączy się to jednak z tym, że musi podejmować ów decyzje bez ustanku. Nie może pozwolić sobie na chwilę wytchnienia, jest zmuszony do ciągłego decydowania o każdym kolejnym kroku. Labirynt życia wręcz go do tego zmusza. Następne wybory są popędzane przez poprzednie, gwałtowne, nieprzemyślane, „na chybił trafił”. Niektóre wyglądają na pozbawione sensu, inne – na jedyną możliwą opcję, jedne przybliżają do celu, a drugie od niego oddalają, zwodząc na manowce.
Przypomina to swego rodzaju morderczą grę z czasem i przeznaczeniem, którego i tak nie da się pokonać. Mimo wszystko wędrowiec nie jest jednak w stanie przewidzieć konsekwencji swoich decyzji. To sprawia, że choć ma do nich prawo, tak naprawdę czasem podejmuje je tylko pozornie. O wszystkim decyduje los. Każdy wybór jest już z góry ustalony i tylko wydaje się, że można to zmienić. Finał jest od początku przesądzony i jedyne, na co człowiek ma realny wpływ to sposób, w jaki do niego dotrze oraz czas, jaki mu to zajmie.
Niezależnie od tego, jaka trasa zostanie obrana, każdy w końcu dojdzie do kresu wędrówki i osiągnie jej cel, którym to okazuje się być śmierć. Podmiot liryczny wspomina, że to nie człowiek szuka wyjścia, a wyjście szuka człowieka. Na końcu żywota każdej istoty czeka na nią właśnie śmierć. Całe życie okazuje się więc nieustanną ucieczką przed tym, co nieuniknione. Tułaczka po kolejnych korytarzach, chaotyczne skręty i szaleńczy pęd nabierają głębszego znaczenia. Odwlekają moment znalezienia celu, którego nikt nie pragnie odnaleźć zbyt wcześnie. Dlatego też labirynt okazuje się nie więzieniem, a wybawieniem. Im dłużej człowiek w nim przebywa, tym bardziej oddala się od swojego strasznego losu. Musi się jednak nieustannie spieszyć, podejmować coraz to nowsze decyzje bowiem jest to wyścig z czasem. Nawet jedna chwila zawahania może przyczynić się do odnalezienia przez wyjście, dlatego trzeba być czujnym i, chcąc nie chcąc, oddać się w całości nieuchronnemu pędowi życia.
Aktualizacja: 2024-06-27 21:34:22.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.