Człowiek jest jak drzewo, bierze swój początek z korzeni. Oznacza to tyle, co łączność z przeszłością. Przeszłością swojej rodziny, narodu i przez to kraju pochodzenia. Dzisiejsze czasy obfitują w zgoła odmienne myślenie, źle pojęty kosmopolityzm dominuje często w dyskursie ogólnym. Nawet najbardziej wynarodowiony człowiek zapytany o podejście do sprawy korzeni wydaje się jednak jakiś niepełny, zraniony. Nie może bowiem ukryć nawet przed samym sobą, że jak to drzewo, ma korzenie.
Można bowiem wyjechać z kraju swojego dzieciństwa, ten kraj jednak nie może wyjechać z człowieka. To zagadnienie, ta melancholijna tęsknota, towarzyszyła ludziom najbardziej na wygnaniu. Gloryfikowany, wspominany w snach i unieśmiertelniany w sztuce, zawsze towarzyszy przez życie. Dobrze widać to na przykładzie Pana Tadeusza, pióra Adama Mickiewicza. Epopeja narodowa, choć niejako skierowana do ogółu Polaków, jest w rzeczywistości próbą unieśmiertelnienia ojczystej krainy przez wieszcza.
Zagadnienie kraju dzieciństwa w Panu Tadeuszu podejmuje niejako sam wielki poeta, podnosząc je dobitni w dwóch częściach utworu:
Oba te wątki można uzupełnić jeszcze trzecim, mianowicie samym tłem fabularnym Pana Tadeusza. Biorąc bowiem pod uwagę miejsce, gdzie dzieje się akcja i opisane tam elementy życia szlacheckiego, sama epopeja narodowa jest wyrazem tęsknoty do kraju dzieciństwa.
Inwokacja to interesujący element utworu literackiego. Autor w podniosłych słowach zwraca się tam do źródła swego natchnienia, prosząc zazwyczaj o udzielenie sił do napisania dzieła. Często dotyczy ona Bogów, duchów, często też abstrakcyjnie pojmowanej muzy. W wypadku Pana Tadeusza Adam Mickiewicz kieruje swą inwokację ku ojczystym stronom, następnie zaś ku Matce Boskiej. Jest to ewidentny przykład tęsknoty za krajem dzieciństwa, wyrażony poprzez twórczość. Sam początek inwokacji to przecież słynne: "Litwo, Ojczyzno Moja!". Oddaje to ewidentnie bliski stosunek do kraju przodków, który podawany jest tutaj jako kraina dająca natchnienie.
Mickiewicz ewidentnie podkreśla w inwokacji do Pana Tadeusza znaczenie Litwy w tworzeniu swojej epopei narodowej. To właśnie rodzinne strony natchnęły go ku napisaniu swego największego dzieła, były niezbędną inspiracją. Co więcej, Mickiewicz dosłownie podkreśla tęsknotę za tymi czasami, gdy żył na Litwie. Trzeba pamiętać, że Pana Tadeusza pisał bowiem na wygnaniu. Inwokacja podkreśla więc znaczenie kraju dzieciństwa jako miejsca, z którego człowiek czerpie inspirację, które kształtuje go na całe życie. Jest to również miejsce tęsknoty, kraina żyjąca we wspomnieniach. Taka, do której zawsze chce się powracać.
Epilog nie był wydany z pierwszym nakładem Pana Tadeusza. Mickiewicz dodał go dopiero potem, niemniej zawarł w nim pięknie podobne emocje, co w Inwokacji. Stanowią bowiem swoistą klamrę emocjonalną dla całego utworu, gdzie wieszcz zebrał wszelkie odczucia po utraconej ojczyźnie. O ile bowiem początek epopei narodowej to uczucia wzniosłe i budujące wspomnienie dzieciństwa, o tyle Epilog stanowi smutne, wręcz gorzkie wspomnienie. Przedstawiony tam zostaje los osoby wygnanej, która straciła swoją ojczyznę. Może ona więc jedynie żyć wspaniałym cieniem, zaledwie wspomnieniem kraju dzieciństwa. Staje się on tedy swoistą idyllą, rajem utraconym. Sam Mickiewicz w Epilogu określa swoje strony ojczyste jaki:
Kraje dzieciństwa - gdzie człowiek po świecie
Biegła jak po łące, a znał tylko kwiecie
Wiele więcej w swoim Epilogu Mickiewicz zawiera opisów kraju dziecięcego, nadając mu obraz sielankowy i wręcz bajkowy. Sam jednakowoż przyznaje, dlaczego to zrobił. Widzi on bowiem to wspomnienie jako rodzaj eskapizmu wygnańca, słodkie i zarazem gorzkie wspomnienie utraconego raju. Jest to dla niego jedyny sposób, by chociaż trochę pocieszyć się pośród krain, do których losy ojczyzny zagnały Polaków.
Jako wspomnienie kraju dzieciństwa można jednak traktować również Pana Tadeusza jako całość. Utwór ten dzieje się na Litwie opisuje barwnie piękno tej krainy i dawne szlacheckie obyczaje. Nie stanowi wielkiej tajemnicy powód, dla którego Mickiewicz właśnie ten rejon wybrał na miejsce akcji. Starał się on bowiem zachować, chociaż cząstkę krainy, w której się wychował. Krainy jednakowoż szeroko rozumianej, nie tylko jako przyrodę.
Pan Tadeusz to jakoby pocztówka z przeszłości, romantyczna wizja, którą warto zachować i przekazać dalej. Sam w sobie stanowi więc swoisty hołd dla czasów dzieciństwa Mickiewicza. Chciał on zachować to magiczne, urokliwe miejsce, jakim była jego dawna Litwa, by przyszłe pokolenia mogły czerpać z niej korzenie swojej Polskości. Właśnie o to tutaj bowiem chodziło najbardziej. Mickiewicz poprzez Pana Tadeusza tworzył podwaliny pewnej legendy narodowej, krainy szczęśliwości i złotego wieku. Było to coś, co miało pozwolić przetrwać ciężkie czasy zaborów, ale zarazem ponieść pewne ideały ku przyszłości. Świat dziecięcych wspomnień stawał się tutaj realny, mógł przetrać i dać początek czemuś równie wspaniałemu.
Człowiek jest istotą, która nigdy nie istnieje bez przeszłości. Jako zanurzeni w czasie mamy tylko to, co było raz to, co jest obecnie. Z tego wynika, kim jesteśmy i kim będziemy. Kraina dzieciństwa, choć jak w przypadku Mickiewicza dawna utracona, kształtuje nas. Poniekąd żyje w naszych wspomnieniach, naszych sercach. Daje nadzieję, pomaga przetrwać kryzysy burzliwego świata. Zawsze jest w naszych myślach, nawet jeżeli przeznaczenie rzuca nas daleko od niej. Jako taka może też zostać przez nas wyidealizowana, stając się początkiem czegoś pięknego. W takiej postaci kraina dzieciństwa staje się rajem, do którego dążymy i który jest motorem napędowym postępowań człowieka. Wszystko to jednak wynika z przeszłości. Człowiek jest bowiem jak drzewo, ma swoje korzenie. Korzenie te dają oparcie, żywią i pozwalają na pewne trwanie. Nawet jeżeli świat wokoło nas ciągle się zmienia.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:59.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.