Dla ludzi średniowiecza życie było jedynie przedsionkiem wieczności. Rozumieli je jako wędrówkę, którą należy przebyć w poszukiwaniu wiecznego życia. Śmierć zaś była dla nich bramą tej wieczności, niezbędnym etapem egzystencji. Jako zwieńczenie śmiertelnej wędrówki człowieka do Boga, odejście z tego świata powinno też być też jej godnym ukoronowaniem. Tak też zrodził się motyw ars moriendi - sztuki umierania. Szczególnie istotny był on dla ludzi honoru, żyjących z narażania się na niebezpieczeństwo. Rycerze, bo o nich mowa, cenili dobrą śmierć, godną chrześcijańskiego wojownika. Modelowym przykładem tego, jak sobie ją wyobrażali, jest śmierć hrabiego Rolanda - bohatera Pieśni o Rolandzie.
Spis treści
Ars moriendi oznacza po łacinie sztukę umierania. W średniowieczu tym terminem określano motyw literacki, odnoszący się do opisu śmierci godnej chrześcijanina. Koniec ziemskiego życia był postrzegany jako brama ku wieczności, spotkanie z Bogiem. Jako zwieńczenie egzystencji na świecie doczesnym, śmierć powinna odzwierciedlać prawdy wiary oraz pobożne życie umierającego.
Ars moriendi jako taka była częstym tematem ikonografii i dzieł literackich. Powstawały całe poradniki dobrej śmierci, gdzie każdy etap procesu chrześcijańskiego odejścia był dokładnie opisywany. Dotyczyło to zarówno pewnych aspektów kulturowych, jak zajmowanie miejsc przy łożu umierającego przez rodzinę, odprawianie modlitw, jak i rozważania mistyczne nad wiarą. To jak wygląda dobra śmierć zależała jednak nie tylko od wiary umierającego. Społeczeństwo średniowieczne podzielone było na klasy: duchowną, pospólstwo oraz rycerstwo. Szczególnie to ostatnie widziało godną siebie śmierć nieco inaczej, niż postrzegały ją pozostałe klasy społeczeństwa feudalnego.
Postrzeganie rycerskiej śmierci związane było z etosem rycerskim. Rycerz nie był bowiem rozumiany jako ciężkozbrojny jeździec, szlachetnie urodzony siepacz feudalny. Chrześcijaństwo zmieniło postrzeganie wojowników w społeczeństwie, czyniąc z nich swoistych obrońców wiary. Jako tacy stosować się musieli do etosu rycerskiego, zbioru zasad moralnych i kulturowych dla swojej klasy. Rycerz musiał być więc dzielny, honorowy, zdolny do wielkich czynów. Wymagano od niego również moralności dobrego chrześcijanina: miłosierdzia względem pokonanych, hojności i pobożności. Te elementy etosu miały wpływ nie tylko na życie, ale również śmierć rycerza. Musiałą być bowiem godna zarówno chrześcijanina, jak również dumnego człowieka honoru.
To jak wyobrażano sobie kres dobrze urodzonego wojownika w średniowieczu, obrazuje słynna Pieśń o Rolandzie. Ten epos rycerski stał się swego czasu niezwykle popularny w całej Europie, wpływając mocno na postrzeganie rycerskiego ars moriendi. Hrabia Roland, siostrzeniec Karola Wielkiego, ginie podczas bitwy w wąwozie Roncevaux, dowodząc tylną strażą armii cesarskiej. Podczas bitwy daje dowody niezwykłego męstwa oraz sprawności, kładąc wroga setkami. Jego przeciwnikiem są poganie, co dodatkowo podkreśla rolę rycerza jako obrońcy wiary.
Dzielny Roland nie wzywa pomocy do samego końca, nie chcąc postąpić tchórzliwie i woląc zginąć, niż stracić honor. Widać więc, że epos przedstawia go jako rycerza idealnego, jego życie stawiając za wzór innym wojownikom. Tak samo będzie też z jego śmiercią. Po pierwsze, jest to walka w słusznej sprawie, beznadziejna, ale niezwykle epicka. Rycerzowi bowiem godnie było umierać tylko w takiej bitwie. Gdy zaś przychodził koniec, przebiega on wobec pewnego planu:
Gdy hrabia Roland umiera, anioł Cherubin, św. Michał i Gabriel przychodzą po jego duszę i niosą ją do raju. Śmierć rycerza była więc godna, Bóg przyjmuje wojownika do nieba. Dla współczesnych opis tak długiej śmierci może się wydawać nieco śmieszny, należy jednak pamiętać o jego epickim wydźwięku. Rycerz musiał umierać godnie, jego koniec wymagał więc odpowiedniej oprawy. Opis ten stanowi też pewien wzór, ars moriendi, dlatego też tak istotne były tutaj wszystkie szczegóły odejścia Rolanda.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:59.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.