Nowela Stefana Żeromskiego „Doktor Piotr” porusza problematykę moralną. Ojciec i syn kierują się całkiem innymi zasadami, dlatego dochodzi między nimi do konfliktu. Dwie osoby oceniają tę samą sytuację w inny sposób. Dominik obniżył pensje robotników, a zarobione w ten sposób pieniądze wysyłał synowi, studiującemu w Zurychu. Mężczyzna nie widzi w tym nic złego. Właściciel cegielni, Teodor Bijakowski pozwolił mu na zmniejszenie kosztów produkcji oraz zachowanie dla siebie zysków. Piotr ocenia tę sytuację całkiem inaczej. Jest przekonany, że musi spłacić dług, dlatego postanawia wyjechać i podjąć pracę w Anglii. Jego decyzja również budzi wątpliwości moralne. Piotr kieruje się sprawiedliwością, ale zostawia starego ojca bez opieki.
Żeromski ukazuje konflikt pokoleń. Dominik jest zubożałym szlachcicem i wciąż żyje przeszłością. Wspomina czasy, gdy prowadził dostatnie życie na wsi. Trudno mu odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Praca dla dorobkiewicza Bijakowskiego jest dla niego poniżeniem. Dominik marzy, że kiedyś wróci na wieś, razem ze swoim synem, który założy tam rodzinę. Żałuje, że pozwolił Piotrowi na studia w Zurychu. Uważa, że nauka zabrała mu ukochanego syna. Dominik z nostalgią wspomina dawne czasy, gdy dzieci musiały słuchać rodziców i zostawały blisko nich, zamiast błądzić po świecie w pogoni za wykształceniem i karierą. Piotr, w przeciwieństwie do ojca, odnajduje się w nowej rzeczywistości. Przywiązuje wagę do wykształcenia, a nie pochodzenia. Marzy o prowadzeniu eksperymentów i ujrzeniu na własne oczy angielskiego przemysłu.
Autor opisuje XIX-wieczne przemiany społeczne. Szlachta nie jest już uprzywilejowaną grupą, decydującą o wszystkim, co dzieje się w kraju. Jej przedstawicielom jest trudno się z tym pogodzić. Cedzyna czuje się upokorzony pracą u Bijakowskiego, a Polichnowicz początkowo nie przyznaje się, że jego folwark jest w bardzo złym stanie. Nadeszły nowe czasy. Wykształcenie, zaradność, a nawet szczęście, mają większe znaczenie od pochodzenia.
Bijakowski pochodzi z ubogiej, wielodzietnej rodziny, ale dorabia się majątku, dzięki swojej determinacji i pomocy zamożnej sąsiadki. Mieszczanie, posiadający talent do prowadzenia interesów, bogacą się, a szlachta traci swoje majątki. Ziemianie zapomnieć o rodowej dumie i pracować dla innych, aby zdobyć środki na utrzymanie. Polichnowicz wyśmiewa sytuację, w której znalazł się Cedzyna, aby niebawem sprzedać swój folwark Bijakowskiemu.
Żeromski przedstawia też upadek ideałów pozytywistycznych. Hasła pracy u podstaw i pracy organicznej nie zostały zrealizowane. Brakuje zaangażowanych idealistów, gotowych do poświęcenia na rzecz całego społeczeństwa. Sąsiadka bezinteresownie pomogła Bijakowskiemu, ale ten po zdobyciu majątku troszczy się wyłącznie o swoją rodzinę. Wykształcony Piotr chciałby pracować w kraju, ale nie ma dla niego posady, dlatego musi rozpocząć karierę za granicą. Polskie społeczeństwo wciąż jest podzielone. Bijakowski cieszy się z ubożenia szlachty, a Cedzyna czuje się lepszy od mieszczan, nawet po utracie majątku.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.