„Boska komedia” to poemat alegoryczny włoskiego poety Dantego Alighieri. Przedstawia wędrówkę przez zaświaty: Piekło, Czyściec i Raj. Utwór jest uznawany za arcydzieło literatury włoskiej. Łączy w sobie elementy dwóch epok: średniowiecza i renesansu.
Pierwszą cechą, wskazującą na przynależność poematu do literatury średniowiecznej, jest data powstania. Dante tworzył utwór w latach 1308-1321. Koniec epoki średniowiecza datuje się na drugą połowę XV wieku (1453 lub 1492 rok). Autor wykraczał jednak poza swoją epokę, zapowiadając zmiany w literaturze.
Charakterystyczną cechą literatury średniowiecza jest również teocentryzm, koncepcja według której Bóg znajduje się w centrum wszechświata. Główny bohater przemierza Piekło, Czyściec i Raj, aby w końcu trafić przed oblicze samego Stwórcy. Poemat porusza więc tematykę religijną. Autor omawia kwestie eschatologiczne, dotyczące ostatecznego przeznaczenia świata i ludzkości oraz śmierci i Sądu Ostatecznego. Wizja zaświatów odpowiada nauce chrześcijańskiej. Dante nawiązuje do Apokalipsy św. Jana, szczególnie popularnej w epoce średniowiecza. Czerpie również z prac apokryficznych, opisujących wędrówkę w zaświaty, tzw. katabazę. Odzwierciedlenie w utworze znajdują także poglądy średniowiecznych świętych doktorów Kościoła oraz filozofów, których główny bohater spotyka w Raju.
Istotną rolę w poemacie odgrywa też symbolika liczb. Utwór opiera się na liczbie trzy i jej wielokrotnościach. Jest to jasne nawiązanie do Trójcy Świętej, której autor chciał oddać cześć. Utwór składa się z trzech części: podróży po Piekle, Czyśćcu i Raju. Każda z części dzieli się na trzydzieści trzy pieśni oraz jedną pieśń wstępną. Wszystkie części zaświatów składają się z dziewięciu stref. Piekło dzieli się na dziewięć kręgów, Czyściec - na dziewięć tarasów, a Raj - na dziewięć nieb. Główny bohater przemierza wszystkie z nich, opisując ich wygląd oraz znajdujące się tam dusze.
Utwór można określić, jako poemat alegoryczny. Jego wnikliwa analiza pozwala na odkrycie głębiej ukrytych sensów. Zagubienie w ciemnym, gęstym lesie symbolizuje przywiązanie głównego bohatera do grzechu. Osaczają go tam trzy zwierzęta: lew (alegoria pychy), pantera (alegoria rozwiązłości) i wilczyca (alegoria chciwości).
Poemat spełnia rolę dydaktyczną, co jest typowe dla epoki średniowiecza. Wędrówka w zaświaty ma stanowić ostrzeżenie dla czytelników. Dante chciał pokazać im, co czeka dusze grzeszników po śmierci. Opis piekielnych męczarni oraz surowej pokuty na górze czyśćcowej ma skłonić do refleksji i szczerej oceny własnego postępowania. Autor wymienił kolejne przewinienia, z powodu których dusze nie dostaną się do Raju. Miał nadzieję, że w ten sposób skłoni swoich czytelników do bardziej pobożnego, cnotliwego życia. Dante nawiązał również do współczesnej sobie rzeczywistości, opisując konflikt gibelinów z gwelfami. Związane z nim osoby po śmierci pokutują za swoje grzechy, co ma stanowić przestrogę dla żyjących.
„Boska komedia” posiada również cechy literatury renesansowej. Jedną z nich jest wyraźne ujawnienie się autora. Dante podpisał swoje dzieło imieniem i nazwiskiem. W epoce średniowiecza, dzieła były zazwyczaj anonimowe. Literaturą zazwyczaj zajmowały się osoby duchowne, a nie świeckie. Dzieło Dantego ma charakter osobisty, ponieważ autor uczynił głównym bohaterem samego siebie. W utworze pojawiają się więc wątki autobiograficzne. Dante spotyka w zaświatach dawnych przyjaciół i wrogów. Osoby, które oceniał jako dobre, znajdują się w Raju lub odpokutowują swoje grzechy w Czyśćcu, aby osiągnąć zbawienie. Wrogowie i źli ludzie trafili do Piekła, gdzie Dante obserwuje ich wieczne męczarnie.
Nowatorską cechą poematu jest autonomiczność głównego bohatera. W średniowieczu bohaterowie zazwyczaj pełnili rolę wzorców osobowych. Często reprezentowali władcę, rycerza lub świętego. Główny bohater poematu to Dante, posiadający własne przemyślenia i uczucia, którymi dzieli się z czytelnikiem. Nie postrzega rzeczywistości w schematyczny sposób. Można zauważyć, że narrator współczuje niektórym duszom, cierpiącym w Piekle, chociaż za życia dopuściły się złych uczynków.
Utwór został napisany w języku włoskim, co również stanowi zapowiedź zmian w literaturze. W epoce średniowiecza, łacina pełniła w kulturze europejskiej rolę uniwersalnego języka. Literatura w językach narodowych ograniczała się do kazań i pieśni religijnych, które miały być zrozumiałe nawet dla prostego ludu. Kres dominacji łaciny nastąpił dopiero w epoce renesansu.
Dante inspirował się kulturą antyczną. Jest to zapowiedź nowej epoki literackiej. Hasłem renesansu stały się słowa ad fontes (do źródeł), oznaczające powrót do wzorców starożytnych. Motyw wędrówki przez zaświaty wywodzi się z „Eneidy” Wergiliusza, który jest z resztą przewodnikiem Dantego po Piekle i Czyśćcu. Pojawiają się również postaci mitologiczne. Obraz zaświatów stanowi połączenie wizji chrześcijańskiej oraz wierzeń starożytnych Greków. Nawiązanie do antyku stanowi również napisanie utworu tercyną, czyli strofami liczącymi po trzy wersy. Twórcy antyczni przykładali dużą wagę do kunsztownej budowy zwrotek, co naśladowali później poeci epoki renesansu.
Mimo tematyki religijnej, Dante skupia się na człowieku. Wędrówka przez zaświaty zostaje opisana z ludzkiej perspektywy. Przedstawiając Piekło, Czyściec i Raj, narrator chce nie tylko sławić Boga, ale też ostrzec człowieka przed życiem w grzechu. Przewodnikami po zaświatach nie są istoty nadprzyrodzone, ale ludzie - Wergiliusz i Beatrycze, zmarła ukochana Dantego.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.