Wędrówka to jeden z najstarszych i najczęściej używanych motywów literackich. Nie ma się co temu dziwić, towarzyszy ona bowiem człowiekowi zawsze. Będą częścią wiecznie zmieniającej się rzeczywistości, ludzie zanurzeni są w ciągłym biegu czasu i przestrzeni. Na ten czy inny sposób wiecznie podróżujemy, zmienia się jedynie charakter wędrówki. Poprzez wieki poeci starali się oddać ten element ludzkiego żywota, uzewnętrzniając przy tym wszelkie jego aspekty. Jednym z najbardziej znanych dzieł opartych o motyw wędrówki jest Boska Komedia Dantego Alighieri. Stanowiąca szczytowe osiągnięcie literatury średniowiecznej, do dzisiaj zaskakuje głębią swojego przekazu. Mistrz Dante opisują swoją wędrówkę poprzez kręgi Piekła, Czyśćca aż ku Niebu oddał ponadczasowy charakter wędrówki. Można się rzecz jasna doszukiwać wielu alegorii w jego dziele, trzy z nich są jednak najbardziej związane z podróżą. Jest to mianowicie wędrówka jako życie ludzkie, doskonalenie i poznanie. Na podstawie trzech przykładów ta krótka praca postara się przybliżyć te trzy aspekty motywu wędrówki w literaturze.
Wędrówka jako alegoria ludzkiego życia stanowi jeden z najstarszych elementów tego motywu literackiego. Człowiek to istota pogrążona w czasie istnieje również niejako na płaszczyźnie przestrzeni. Odrzucając całkowicie element ponadnaturalny i transcendentną naturę ducha, wszystko, co materialne podlega zmianie. Zmiana ta rozumiana może być jako wędrówka, człowiek zaś wędruje już samym swoim żywotem. Przemieszcza się bowiem między etapami życia.
Boska Komedia uwzględnia to już na samym początku, dodając do tego szerszy obraz całego świata. Dante rozpoczyna swoją podróż z Wielkiego Czwartku na Piątek w połowie swojego życia (33 lata uznane wedle kryteriów epoki), stawia się więc niejako w pozycji "zawieszonego" w próżni i na rozstaju. Zagubiony w ciemnym lesie jest dręczony przez trzy potworne istoty, Panterę, Lwa i Wilczycę. W obrazie tym należy dopatrywać się alegorii świata. Ciemny las z zagubionym poetą to grzeszna egzystencja, przez którą człowiek biegnie niejako na oślep.
Potworne zwierzęta to trzy wielkie ludzkie winy: zmysłowość, pycha i chciwość. Dante widzi więc człowieka jako biegnącego przez życie na oślep, zagubionego i dręczonego przez bestie grzechu. Życie jest wiec dla niego wędrówką, tym bardziej potworną, im bardziej człowiek jest zwiedziony mrokiem "lasu" świata. Nadzieją jest zaś gwiazda, starożytny drogowskaz. Dante alegorycznie ukrył tam Boga, dzięki któremu można dokonać przejścia poprzez mroczny las swojego życia, ku świętości i doskonałości.
Tutaj dochodzimy do kolejnego elementu motywu wędrówki. Mianowicie doskonalenia. Podróż jest zawsze w jakiś sposób kształcąca, stanowi też zmianę. Wędrówka poprzez przestrzeń to przecież obserwacja widoków, poznawanie nowego. Starożytna maksyma podróże kształcą nie wzięła się z niczego. Literatura często podejmowała ten temat, oddając wędrówkę jako dążenie do doskonalenia. Dante również widzi ją w taki sposób i na wiele sposobów oddaje to na kanwie swojego dzieła. Pierwszym elementem jest sama struktura Boskiej Komedii.
Dante porusza się od ciemnego lasu (życia w świecie bez przewodnika) ku Kręgom Piekła, poprzez Czyściec aż ku Niebu. Na końcu dostępuje zaszczytu dostrzeżenia samego Empireum, miejsca przebywania Boga. Tam dokonuje się ekstaza poety. Widzimy tutaj wyraźnie, jak Dante porusza się od najniższego etapu duchowego rozwoju, ku swoistemu oświeceniu i poznaniu samego Stwórcy. Stanowi to swoiste wyniesienie człowieka, którzy przebywa wędrówkę zarazem cielesną i duchową.
Innym elementem doskonalenia są tutaj przewodnicy Dantego. Wergiliusz to uosobienie ideałów starożytności, największy z dawnych poetów. Beatrycze zaś to duchowa czystość, uosobienie mądrości i teologicznego oświecenia. Na końcu opiekunem poety staje się zaś święty Bernard z Clairvaux, mistyk. Motyw przewodnika rozumieć można jako motyw mistrza, osoby prowadzącej ku mądrości. Kolejno mądrości klasycznej, duchowej i teologicznej, na końcu zaś mistycznemu przekroczeniu barier umysłu.
Doskonalenie łączy się nierozerwalnie z poznaniem. Poznaniem rozumianym jednak nie tylko jako wiedza naukowa, poszerzana w ramach nauki rozumowej. Ma ona więcej znaczeń, o wiele głębszych i bardziej duchowych. Poznanie to również doświadczenie Boga, transcendentne przekroczenie granic ludzkiej możliwości umysłowej. Tak rozumiane, pozwala człowiekowi na doznanie pozazmysłowe, dopełniające poznanie rozumowe. Literatura do dzisiaj stara się oddać ten aspekt poprzez motyw podróży. Jest bowiem wędrówka ostatecznie jakoby narzędziem poznana.
Dante w swej Boskiej Komedii oddaje to dobitnie poprzez swoich przewodników, wybierając na nich osoby związane właśnie z poznaniem. Przewodnik to osoba związana z wędrówką, prowadząca. Gdy jednak przewodnikiem jest poeta, uosobienie mądrości i mistyk, podróż staje się dążeniem do poznania. Poznania zaś Dante dostępuje w Empireum. Tam bowiem wszystko odsuwa się, ziemskie zmysły przestają mieć znaczenie. Poprze ekstazę, poeta doznaje wszechogarniającej miłości Boga Stwórcy, widzi go na własne duchowe oczy. By tego dokonać, przebył Piekło, Czyściec i Niebo. Dokonał wędrówki, która ostatecznie była jednoznaczna z poznaniem.
Wędrówka zawsze była elementem ludzkiej egzystencji. Stopy wiodły nas poprzez różne krainy i epoki. Wędrowaliśmy dla wiedzy, kolonizowania nowych lądów i jako wygnańcy. Nie robiliśmy jednak tego, tylko fizycznie. Długą podróż wykonała zbiorowy umysł ludzkości od czasów pierwszych naskalnych malowideł. Wielką podróż ma również przed sobą indywidualnie każdy człowiek, od kołyski aż po ostatnie tchnienie. Literatura zawsze starała się zaś oddać istotę człowieczeństwa. Dlatego tak ochoczo podejmuje tematykę podróży, widząc w niej alegorię naszej egzystencji. Alegorię na wielu płaszczyznach, tak jak widział ją Dante. Czytają jego dzieło, warto się nad tym zastanowić. Choćby po to, by zdać sobie sprawę, iż nawet to jest podróżą naszego ducha po śladach wielkiego poety schyłku średniowiecza.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:59.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.