Adam Zagajewski, fot: dpa picture alliance / Alamy
Utwór Adama Zagajewskiego „Szybki wiersz” został wydany w zbiorze „Ziemia ognista” w 1994 roku. Przedstawia zestawienie średniowiecznej duchowości z rozterkami człowieka XX wieku.
Spis treści
Poeta posłużył się formą wiersza białego, typową dla jego twórczości. Utwór nie został więc podzielony na strofy, nie pojawiają się również rymy. Składa się z dwudziestu dziewięciu wersów o różnej liczbie zgłosek.
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („słuchałem”, „jechałem”, „moje życie”, „zmierzałem”, „przede mną”). Jest to mężczyzna, podróżujący przez Francję. Na pierwszy plan wybijają się jego zagubienie oraz refleksyjna natura. Utwór przypomina swoją formą prozę. Podmiot liryczny wypowiada się w chaotyczny sposób, co upodabnia wiersz do naturalnego toku myślenia.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Pojawiają się metafory („moje życie leżało rozdarte”, „w stronę przyszłości, otchłani połykającej twarde łzy gradu”, „gdzie jest ziemia, gdzie ukryła się brzytwa horyzontu”, „czarny pająk wieczoru i noc, wdowa po tylu marzeniach”), porównania („męskie głosy tak spokojne jakby zbawienie rosło w ogrodzie”, „życie leżało rozdarte po obu stronach drogi, kruche jak papier mapy”), personifikacje („drzewa śpieszyły się”, „błyszczał asfalt szosy, wskazując, gdzie jest ziemia”, „noc, wdowa po tylu marzeniach”) oraz pytania retoryczne („Dokąd jechałem? Gdzie schowało się słońce?”). Obecne są także liczne epitety („śpiewu gregoriańskiego”, „pędzącym samochodzie”, „niewidzialnego Pana”, „męskie głosy”, „słodkimi mnichami”, „chmur, sinych, ciężkich i nieprzeniknionych”, „twarde łzy”, „cienka blacha”, „mała, zmęczona gwiazda”, „szybki wiersz”, „czarny pająk”) i ożywienia („gdzie schowało się słońce”, „biegła mała, zmęczona gwiazda”, „ukryła się brzytwa horyzontu”, „zbawienie rosło w ogrodzie”, „otchłani połykającej twarde łzy gradu”, „czarny pająk wieczoru”). Pojawia się również makaronizm, poeta wplótł w tekst łaciński tytuł psalmu („Domine, exaudi orationem meam”). Autor w utworze korzysta z przerzutni.
Nowoczesność zostaje w utworze zestawiona z kulturą epoki średniowiecza. Podmiot liryczny jedzie francuską autostradą, posiada szybki samochód. Prowadzi zwyczajne życie człowieka XX wieku. Podczas podróży słucha chorału gregoriańskiego. Jest to tradycyjny, jednogłosowy śpiew liturgiczny Kościoła rzymskokatolickiego. Taki wybór muzyki jest niecodzienny. Większość podróżnych słucha w samochodzie popularnych piosenek, a nie religijnych hymnów. Muzyka odgrywa ważną rolę w twórczości Zagajewskiego. Poeta często wprowadzał do swoich wierszy konkretne utwory muzyczne, które stanowiły punkt wyjścia do refleksji nad kondycją człowieka.
W „Szybkim wierszu” poeta przytacza „Psalm 143” o łacińskim incipicie „Domine, exaudi orationem meam”. W Polsce, utwór jest znany w tłumaczeniu Jana Kochanowskiego, ponieważ wszedł w skład „Psałterza Dawidów”. Incipit został przełożony na błagalne zawołanie „Wysłuchaj, wieczny Boże, prośby moje”.
Psalm stanowi prośbę skromnego podmiotu lirycznego, skierowaną do samego Boga. Osoba mówiąca psalmu błaga, aby Pan łaskawie rozliczył ją z jej grzechów. Ma nadzieję, że Bóg na Sądzie Ostatecznym nie będzie zbyt surowy, ponieważ ludzie są bardzo słabi i popełniają wiele błędów. Jeśli Pan okaże się srogim sędzią, żaden ze śmiertelników nie zostanie zbawiony. Psalm zawiera również refleksję nad cudami, uczynionymi przez Boga w przeszłości oraz wyraża głęboką wiarę w jego istnienie. Przekonanie o czekającym życiu wiecznym, pomaga ludziom w wystrzeganiu się grzechu. Podmiot liryczny psalmu pokłada całą nadzieję na odnalezienie odpowiedniej drogi w miłosiernym Panu.
Wiersz przybiera formę modlitwy podmiotu lirycznego, dostosowanej do sytuacji, w której się znajduje. Osoba mówiąca żyje w innej rzeczywistości, niż psalmista czy średniowieczni mnisi. Czuje jednak potrzebę odnalezienia Boga w swojej codziennej egzystencji. Nie znajduje się rankiem w chłodnej kaplicy, gdzie gromadzą się zakonnicy. Funkcję świątyni musi dla niego pełnić pędzący autostradą samochód. Naprędce stworzony wiersz zastępuje kunsztowną formę hymnu. W ten sposób, podmiot liryczny przedstawia swoją refleksję nad rzeczywistością schyłku XX wieku. Człowiekowi wciąż towarzyszy pośpiech, brakuje czasu na odpoczynek. Wielogodzinne rozważania musiały zostać zastąpione przez czynione mimochodem spostrzeżenia. Podmiot liryczny może jedynie podziwiać mnichów, prowadzących harmonijne życie, pełne refleksji i modlitwy.
Osoba mówiąca jest zagubiona, nie wie dokąd zmierza jej życie. Wciąż bezrefleksyjnie pędzi przed siebie, napędzana przez brak czasu i społeczną presję. Egzystencja podmiotu lirycznego jest porównana do kawałka papieru, na którym narysowano przemierzaną przez niego trasę. Wciąż towarzyszy mu jednak niepewność. Osoba mówiąca wie jedynie, co jest już za nią. Nie potrafi jednak odnaleźć swojej dalszej drogi, która zapewni jej dobrą przyszłość. Mimo zagubienia musi dążyć do przodu. Presja ciągłego rozwoju i nadążania za współczesnym światem jest zbyt silna. Podmiot liryczny nie może pozwolić sobie na moment refleksji i odpoczynku. Ma do dyspozycji jedynie krótkie chwile spędzone w samochodzie. Niepewność sprawia, że osoba mówiąca widzi przyszłość w ciemnych barwach. Pesymistycznie stwierdza, że prawdopodobnie czeka ją wiele cierpienia.
Paradoksalnie, można stwierdzić, że niepewność jest zjawiskiem pozytywnym. Niewiedza pozwala człowiekowi na zachowanie spokoju. Człowiek nie wie, kiedy umrze ani w jaki sposób do tego dojdzie. Dzięki temu, ma nadzieję, że czeka go jeszcze długie życie. Podmiot liryczny wierzy, że Bóg jest miłosierny i na Sądzie Ostatecznym nie potraktuje go zbyt surowo. Jest mu też wdzięczny za swoją niewiedzę i zagubienie. Dzięki nim, może nadążać za współczesnym światem, nie myśląc o nieuchronnie zbliżającej się śmierci.
Osoba mówiąca dostrzega tylko chwilę obecną, odróżniając za pomocą asfaltu, ziemię od horyzontu. Dzieli swoje dalsze życie na wieczór i noc. Wieczór symbolizuje wiek dojrzały, gdy człowiek jest pewny swojej tożsamości. Noc oznacza starość, moment gdy podmiot liryczny dokona rozrachunku ze swoim życiem, godząc się z niespełnionymi marzeniami. W mroku kryje się ostatni etap życia człowieka - śmierć. Z wypowiedzi osoby mówiącej bije rozgoryczenie. Wydaje się rozczarowana swoim dotychczasowym życiem oraz pozbawiona nadziei na realizację niespełnionych marzeń i ambicji.
Aktualizacja: 2024-06-27 21:31:29.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.