Utwór Kazimierza Przerwy-Tetmajera „Geniusze” przedstawia rolę wybitnych jednostek w historii ludzkości. Autor podkreślił kontrast, między przeciętnością mas oraz potęgą tytułowych geniuszy.
Wiersz ma budowę regularną, składa się z trzech czterowersowych strof. Pojawiają się rymy krzyżowe. Utwór został napisany jedenastozgłoskowcem.
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Zastosowano czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej („wielbię”). Osoba mówiąca reprezentuje światopogląd, typowy dla epoki Młodej Polski. Stawia wybitną jednostkę ponad przeciętnym społeczeństwem.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Podmiot liryczny zwraca się do tytułowych geniuszy oraz całej ludzkości, pojawiają się apostrofy („bezduszna, ciemna, bezmyślna ludzkości”, „was ja jedynie wielbię, mocne duchy”). Zastosowano liczne epitety („bezduszna, ciemna, bezmyślna ludzkości”, „martwe pustkowie wodne”, „nędzną ziemską bryłą”), metafory („geniusze, co blaskiem swojej świecą ci jasności, myśl ci swą dają i dają ci duszę”, „ujarzmiacie miliony swą siłą, świat okuwacie w woli swej łańcuchy i sterujecie nędzną ziemską bryłą”), porównania („jak oceany tyś jest nieprzejrzane”, „oni jak wyspy po wodach rozsiane”) oraz pytania retoryczne („Czym byś ty była, gdyby nie geniusze, co blaskiem swojej świecą ci jasności, myśl ci swą dają i dają ci duszę?”).
Modernizm wraca do ideałów epoki romantyzmu, ponownie gloryfikuje uczucia, uznając ich wyższość nad rozumem. W epoce pozytywizmu, głoszono idee pracy organicznej i pracy u podstaw, skuteczne miało być wyłącznie wspólne działanie, dążące do zjednoczenia całego narodu w imię wyższego dobra. Moderniści głosili kult wybitnej jednostki, wyalienowanej ze społeczeństwa. Twórcy Młodej Polski buntowali się przeciwko społecznym ograniczeniom, byli indywidualistami, pesymistycznie nastawionymi do rzeczywistości. Przyznawali artyście szczególną rolę w społeczeństwie. Takie poglądy wyraża również podmiot liryczny w utworze „Geniusze”.
Osoba mówiąca odnosi się do ludzkości z niechęcią. Zarzuca jej bezmyślność, bezduszność i ciemnotę. W porównaniu z tytułowymi geniuszami, społeczeństwo wydaje się ograniczone i krótkowzroczne. Dąży tylko do wzbogacenia się i chwilowych przyjemności. Świat ratują wybitne jednostki, które dostrzegają więcej, zostały obdarzone talentem i nieprzeciętnym intelektem.
Tytułowi geniusze prowadzą całą ludzkość, dają jej myśli i dusze. Taka właśnie jest rola artysty w społeczeństwie. Za pomocą swojej twórczości, ma inspirować i kształtować umysły. Gdyby nie wybitne jednostki, ludzie byliby ociemniałą masą, pozbawioną celu istnienia. Podmiot liryczny porównuje społeczeństwo do ciemnego, martwego oceanu. Większość ludzi istnieje, ale nie wyznaje żadnych wartości, nie zastanawia się nad swoją egzystencją. Wybitne jednostki zostają porównane do samotnych wysp na tym oceanie. Dają mu życie, przełamują pustkę i monotonię. Geniusze są jednak samotni, ponieważ przeciętny człowiek nie jest w stanie ich zrozumieć.
W ostatniej strofie, osoba mówiąca zwraca się do wybitnych jednostek. Geniusze są nazwani „mocnymi duchami”. Poeta nawiązuje do, popularnej w epoce modernizmu, koncepcji nadczłowieka (Übermensch). Jej autorem był niemiecki filozof Friedrich Nietzsche. Nadczłowiek to istota o nieprzeciętnej woli mocy, czyli pragnieniu życia, zdolności pokonywania problemów oraz panowania nad sobą. Jest to jednostka twórcza, przeżywająca każdą chwilę w doskonały sposób.
Podmiot liryczny przedstawia potęgę geniuszy w obrazowy, wyolbrzymiony sposób. Za pomocą swojego talentu, potrafią kierować milionami umysłów. Jest przekonany, że potrafią przejąć kontrolę nad światem i kształtować historię ludzkości. Wiersz przedstawia wyidealizowany wizerunek artystów modernizmu. W rzeczywistości, ich działania często były ograniczane przez dekadencką postawę, wypełnioną pesymizmem i zwątpieniem.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.