Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leon Wyczółkowski, przed 1901
Wiersz „Eviva l'arte!” Kazimierza Przerwy-Tetmajera został opublikowany w 1894 roku jako część tomiku „Poezje. Seria druga”. Tytuł w wolnym tłumaczeniu znaczy „Niech żyje sztuka!”. To istotne dla poezji przełomu XIX i XX wieku zawołanie, z jednej strony stanowi pochwałę działań artystycznych i wywyższenie artystów, z drugiej zaś kryje rozczarowanie porządkiem świata.
Spis treści
Wiersz ma regularną budowę, składa się z czterech sześciowersowych strof. Pięć wersów każdej z nich zostało napisanych jedenastozgłoskowcem ze średniówką po piątej sylabie, zaś każdą strofę kończy pięciozgłoskowe zawołanie „Eviva l'arte!”. Tytułowe hasło pojawiające się na początku i końcu każdej zwrotki pełni funkcję klamry kompozycyjnej. Wiersz jest niezwykle rytmiczny, występują w nim głównie rymy żeńskie w układzie ababcc. Utwór ma zamkniętą i spójną kompozycję.
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, ponieważ podmiot liryczny ujawnia swoją obecność w utworze. Nie wypowiada się on jednak tylko w swoim imieniu, lecz jako członek zbiorowości artystów, z którą się identyfikuje, o czym świadczy użycie czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej i odpowiednich zaimków („życie nasze”, „my artyści”, „możemy”, „patrzym”). Co istotne podmiot zabiera głos w imieniu twórców Młodej Polski.
Utwór Tetmajera łączy cechy liryki refleksyjnej, gdyż przedstawia przemyślenia podmiotu lirycznego oraz liryki agitacyjnej, ponieważ przybiera formę poetyckiego manifestu światopoglądowego. Osobą mówiącą w tekście jest artysta o nonkonformistycznej postawie, którego można utożsamić z autorem.
Ten bogaty w środki stylistyczne utwór przypominać ma hymn pochwalny na cześć sztuki jako najważniejszej wartości w życiu artystów. W wierszu pojawiają się epitety („głową podniesioną”, „złotą koronę”, „chleb suchy”, „jesiennych liści”), metafory („nędza porywa za gardło i dusi”, „w piersiach naszych płoną ognie przez Boga samego włożone”) i porównania („zginąć, jak pies”, „jak orły ze skrzydły złamanemi”). Ponadto podmiot liryczny stara się skłonić adresata utworu do refleksji przez zadanie pytania retorycznego: „Cóż jest prócz sławy co warte?”. Utwór Tetmajera ma emocjonalny charakter, na co wskazują między innymi wykrzyknienia, takie jak „Eviva l'arte!”, „Nędzny filistrów naród!”, „Więc naprzód!”. Warto przy tym zaznaczyć, że podniosła forma wiersza kontrastuje z pojawiającymi się kolokwializmami („życie nasze splunięcia nie warte”, „niechaj pasie brzuchy”, „zginąć jak pies”).
Tytułowy hasło „Eviva l'arte!” pochodzi z języka włoskiego i oznacza „niech żyje sztuka”. To zawołanie doskonale oddaje charakter utworu, który stanowi wyraz uwielbienia dla sztuki. Choć w wierszu wyczuwalny jest pesymistyczny nastrój, charakterystyczny dla dekadentyzmu, podmiot liryczny jest pełen entuzjazmu i przekonany o słuszności poświęcenia życia dla poezji. Osoba mówiąca w wierszu zdaje sobie bowiem sprawę, że artyści zwykle umierają z głodu na ulicy, odarci z godności.
Podmiot liryczny wypowiada się na temat filistrów, którzy stanowią przeciwieństwo poetów. Skupiają się oni wyłącznie na pomnażaniu majątku i zaspokajaniu podstawowych potrzeb fizjologicznych. Filistrzy to ludzie ograniczeni, pozbawieni wyższych wartości, nieprzestrzegający żadnych norm moralnych. Mimo nędzy. Artyści pomimo życia w nędzy czują wyższość nad grupą filistrów. Poeci mają w swoim życiu inny cel, wierzą oni w wieczność sztuki. Artyści kierują się jedynie dumą i sławą, nie dbają o majątki. Podmiot liryczny nie popiera działalności artystycznej dla korzyści materialnych lub zdobycia popularności w grupie znajomych. Grupa, do której należy, dąży do poczucia dumy ze swojej twórczości.
Utwór zawiera brutalny obraz rzeczywistości, w której żyli XIX-wieczni artyści oraz wyraźnie ukazuje ich postawę, bunt przeciwko regułom kapitalistycznego świata. Codziennością ówczesnych twórców była skrajna bieda. Przyznaje się do tego również podmiot, mówiąc o braku środków na zakup jedzenia, wychudzonej sylwetce i problemach ze zdrowiem. Podmiot liryczny jest świadomy konsekwencji własnych wyborów, zdaje sobie sprawę, że życie artystów dla społeczeństwa jest niewiele warte.T
Charakterystyczne dla epoki Młodej Polski były nastroje dekadenckie i nihilistyczne. Twórcy końca XIX wieku przechodzili przez kryzys wszelkich idei, wątpili w sens ludzkiej egzystencji. Wynikało to z przeczucia nadchodzącego końca. Także podmiot liryczny wiersza zdaje się radzić sobie z poczuciem bezsensu istnienia nadmierną, właściwie niczym nieuzasadnioną wiarą w sens tworzenia sztuki, jej ponadczasowość. Wie, że dobra materialne, puste znajomości, wytrawne jedzenie czy atrakcyjność fizyczna nie wybawią go od kryzysu wartości. Jedynym wyjściem z tej sytuacji jest całkowite poświęcenie poezji całego życia. Artyści zdają sobie sprawę z własnego wyizolowania, które być może wynika z poczucia wyższości nad społeczeństwem czy też z braku chęci dostosowania się do jego reguł.
Podmiot liryczny porównuje poetę do jesiennego liścia, kolorowego i cieszącego oczy, a jednak skazanego na śmierć. Osoba mówiąca nie próbuje nawet wpłynąć na postawę filistrów. Zostali oni stworzeni do bezcelowej wegetacji, gromadzenia majątku i obżarstwa, nie można więc zmienić ich przeznaczenia. Utwór został oparty na kontraście między filistrami a artystami, a wykrzyknienie „My artyści!” ma ukazywać wyższość poetów. Jak mówi podmiot liryczny, artyści zostali wyniesieni przez Boga ponad innych, a sam stwórca zapalił w ich sercach ogień umożliwiający tworzenie sztuki.
Osoba mówiąca w wierszu zarzeka się wręcz, że artyści nie czerpią satysfakcji z rzeczy przyziemnych, a piękno zastępuje artystom chleb. Warto zastanowić się jednak nad wymową tych słów, czy nie jest to w pewnym sensie unoszenie się honorem? Czy za tym okrzykiem nie stoi coś więcej, niż tylko pochwała sztuki i wywyższenie artystów jako namaszczonych przez Boga?
Aktualizacja: 2024-11-15 23:06:02.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: kontakt@poezja.org. Bardzo dziękujemy.