Wiersz Kazimiera Przerwy-Tetmajera „Lubię, kiedy kobieta” został opublikowany w drugim tomie „Poezji” w 1894 roku. Jest to jeden z najpopularniejszych erotyków, dosyć odważny, biorąc pod uwagę czas powstania. Poeta szczegółowo opisał miłosny akt i doznania towarzyszące kobiecie.
Utwór jest jednym z najbardziej znanych dzieł Przerwy-Tetmajera. Ten i kilka innych erotyków poety zmieniły sposób przedstawiania kobiety w literaturze. Wcześniej w poezji nie pojawiały się tak śmiałe opisy o zabarwieniu erotycznym, artyści skupiali się głównie na duchowej sferze miłości. Fizyczne zbliżenia kochanków były przedstawiane raczej metaforycznie, w formie niedopowiedzeń i sugestii.
W utworze Przerwy-Tetmajera namiętność jest oderwana od miłości, podmiot liryczny nie czuje emocjonalnej więzi z partnerką. Utwór wpisuje się w mizoginizm, charakterystyczny dla epoki Młodej Polski. Mimo, że wypowiedź osoby mówiącej skupia się na kobiecie, to mężczyzna odgrywa ważniejszą rolę. Partnerka jest traktowana przedmiotowo, jako źródło przyjemności dla kochanka. Wydaje się bardziej zaangażowana w relację, gdy mężczyzna pozostaje obojętny. Poeta nie ujawnia tożsamości bohaterki lirycznej, prawdopodobnie jest jedną z wielu kochanek mężczyzny.
Taki sposób ukazania związku był przełomowy dla literatury wysokiej. Poeta złamał tabu ustalone przez twórców poprzednich epok. Utwór uderzał w obyczajowość XIX wieku, gdy kobiety walczyły o równouprawnienie, nie wypadało im mówić o swojej seksualności. Ukazanie w wierszu kobiecych doznań było skandalem, ponieważ tego typu opisy uznawano za niesmaczne i nieprzyzwoite. Doznania seksualne były dla poetów epoki Młodej Polski sposobem na ukojenie bólu istnienia. Dekadenci poszukiwali ulgi w hedonistycznej postawie i sztuce.
Poeta nie zastosował podziału na strofy, wiersz składa się z szesnastu wersów i został napisany trzynastozgłoskowcem, ze średniówką po siódmej sylabie. Rytm nadają mu rymy parzyste.
Wiersz jest przykładem liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („lubię”, „koło mnie”, „myśl moja”). Podmiot liryczny z pewnością jest mężczyzną, mimo że nie wskazują na to żadne formy gramatyczne. Wyeksponowane są jednak różnice między nim a kobietą. Podmiot liryczny jest przestawiony fragmentarycznie jako części swojego ciała. Kilkukrotnie pojawia się ramię, ponieważ silne ramiona stanowią atrybut męskości.
Warstwa stylistyczna utworu nie jest rozbudowana, autor stworzył obraz miłosnego uniesienia, używając prostego języka i niewielu środków poetyckich. Pojawiają się głównie epitety, głównie związane z doznaniami zmysłowymi („lubieżnym przegięciu”, „palcami drżącemi”, „mdlejacym uśmiechem”, „myśl skrzydlata”, „nieziemskiego świata”). Zastosowano również metafory („myśl moja już od niej wybiega skrzydlata”). W utworze obecna jest tautologia, konstrukcja w której poszczególne wyrazy powtarzają swoje znaczenie („urywanym oddycha oddechem”). Na rytm wiersza wpływają anafory, trzy wersy rozpoczynają się od słowa „lubię”, kilkukrotnie powtarza się również spójnik „gdy”. Zastosowano również przerzutnie, przeniesienia części wypowiedzenia do kolejnego wersu.
Utwór był nowoczesny i przełamywał stereotypowe podejście do tworzenia erotyków panujące pod koniec XIX wieku. Poeta nie przedstawia jednak kobiety jako wyemancypowanej jednostki. Na pierwszym miejscu znajduje się mężczyzna, to jego zadowolenie ma kluczowe znaczenie. Kobieta jest przedstawiona jako uległa i zależna od partnera. To mężczyzna kieruje się rozumem, przypisuje mu się rozsądek i inteligencję. Kobieta działa zgodnie ze swoimi żądzami i emocjami.
Podmiot liryczny podchodzi do relacji z kochanką ze spokojem i obojętnością, jest w stanie oddzielić uczucia od fizycznej satysfakcji. Kobieta przeżywa niesamowite chwile, gdy podmiot liryczny używa czasownika „lubię”. Tworzy on dystans między kochankami, nie jest silnie nacechowany emocjonalnie. Mężczyzna nie mówi o miłości, a jedynie o sympatii. Czasownik wielokrotnie się powtarza, co podkreśla chłód towarzyszący osobie mówiącej. Podmiot liryczny jest w stanie zdystansować się do przeżywanych doznań i postawić się w roli obserwatora zachowań kochanki.
Osoba mówiąca przedstawia akt miłosny w formie krótkich scenek, w których główną rolę odgrywa kobieta, a opisujący sytuację mężczyzna stanowi tło. Kochanka podmiotu lirycznego jest ukazana fragmentarycznie, pojawiają się jej rozchylone usta, zamglone oczy i zaciśnięte dłonie. Mężczyzna obserwuje jej ciało i zachodzące w nim zmiany. Podmiot liryczny nie angażuje się emocjonalnie, jest skupiony na wyciąganiu wniosków, które następnie przeleje na papier. Zauważa najdrobniejsze detale, rumieniec na twarzy, rozchylenie ust, przyspieszenie oddechu i odwracanie wzroku, wywołane zawstydzeniem.
Wstyd jest przedstawiony w utworze jako uczucie towarzyszące każdej kobiecie. Stanowi to wyraz XIX-wiecznego światopoglądu, według którego kobietom nie wypadało mówić o swoich pragnieniach. Oczekiwano od nich przykładnego wypełniania roli żony i matki, a także dbania o nieskazitelną reputację. Kobiety chciały być postrzegane jako dostojne i cnotliwe, aby uniknąć negatywnych opinii na swój temat i dobrze wyjść za mąż.
Wpajane od dziecka reguły miały wpływ na dorosłe życie. Kobieta nie chce przyznać, że czuje pożądanie, nie potrafi zaakceptować własnych pragnień. Bliskość z kochankiem jest dla niej źródłem wstydu, ciągle ma wrażenie, że robi coś niewłaściwego. Podmiot liryczny nie jest jednak zirytowany nieśmiałością kobiety, uznaje ją za naturalną.
W utworze występuje jasny podział na zachowania męskie i kobiece. Kobieta daje się opanować pożądaniu, ponieważ żywi do mężczyzny silne uczucia, łamie dla niego wszystkie reguły. Mężczyzna z pełną świadomością uwodzi partnerkę, jest dumny ze swoich miłosnych podbojów, które stanowią źródło przyjemności. Kontrast między kochankami doskonale ukazuje ostatnia strofa, w której autor subtelnie implikuje, że podmiot po zaspokojeniu cielesnej żądzy natychmiast zasypia, podczas gdy leżąca tuż obok wyczerpana miłośnica nie doszła jeszcze do siebie po zbliżeniu.
Wszystkie te zabiegi sprawiają, że podmiot występuje w utworze raczej jako obserwator aktu miłosnego niż jego czynny uczestnik. Patrzy na oniemiałą i omdlewającą z rozkoszy kobietę zarówno z satysfakcją, jak i z wyższością. Nie pozwala sobie tak jak ona zatracić się w ekstazie i zniewolić pierwotnym, niemalże zwierzęcym instynktom. Szybkie, zapobiegawcze zapadnięcie w sen wydaje się w tym wypadku ucieczką od dalszych czułości jak rozmowa czy zwykłe przytulenie, których najprawdopodobniej oczekuje kobieta.
Podmiot liryczny czuje się wolny, ponieważ nie ogranicza go miłość, ma całkowitą kontrolę nad sytuacją. Znajduje się na zewnątrz wydarzeń, nie angażuje się emocjonalnie. Nie grozi mu więc zranienie, które prawdopodobnie czeka kobietę. Mężczyzna-intelektualista, nie chce wspólnie celebrować chwili, tylko jak najszybciej powrócić do rzeczywistości.
Wiersz stanowi esencję charakterystycznego dla twórców Młodej Polski, a zarazem awangardowego dla XIX-wiecznego społeczeństwa, spojrzenia na intymność, spojrzenia nie przez pryzmat duchowości, lecz drzemiącej w człowieku prawdziwej natury niepodporządkowanej kulturze i sztywnym normom obyczajowym. Postać kobiety nie uosabia żadnej konkretnej partnerki, jest po prostu jedną z wielu, z którą podmiot liryczny dzieli chwile upojenia. Pełni natomiast inną ważną rolę – symbolizuje świat zmysłowy, który zazwyczaj pozostaje skrępowany w okowach moralności tudzież rozsądku, i którego obecność najłatwiej odczuć przy okazji doświadczeń seksualnych. Obranie męskiego punktu widzenia i przedstawienie kobiety jako uległej, nie potrafiącej czerpać prawdziwej przyjemności z wyzwań intelektualnych odzwierciedla także popularną wówczas wśród mężczyzn mizoginistyczną postawę.
Dobitna prezentacja erotycznego uniesienia znacznie odbiega od właściwego w epokach romantyzmu czy pozytywizmu sposobu pojmowania miłości. Tutaj bowiem zostaje całkowicie obdarta ze swojego metafizycznego charakteru. Tetmajer stawiając wyłącznie na aspekt cielesny stworzył łamiący tabu, a przy tym wysoce wysublimowany i uwielbiany po dzień dzisiejszy erotyk.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.