Bajka Ignacego Krasickiego „Potok i rzeka” przedstawia dwa kontrastowe podejścia do życia. Poeta zestawił ze sobą porywczy potok oraz spokojną rzekę. Ich zachowanie łatwo można przełożyć na postępowanie ludzi.
Utwór należy do bajek epigramatycznych, przypominających swoją formą właśnie epigramat. Jest to krótki utwór wierszowany, pozbawiony fabuły i cech epickich. Bajka składa się z czterech wersów, napisanych trzynastozgłoskowcem. Pojawiają się rymy parzyste.
W utworze wypowiada się trzecioosobowy, wszechwiedzący narrator. Jego rola ogranicza się jednak do przedstawienia faktów, nie wyraża własnych opinii i nie sugeruje czytelnikowi interpretacji. W utworze pojawia się dwóch bohaterów, wymienionych w tytule - potok i rzeka. Narrator oddaje głos rzece, której wypowiedź, zawarta w trzecim i czwartym wersie, pełni funkcję morału.
Warstwa stylistyczna bajki nie jest rozbudowana. Rzeka i potok nabierają cech ludzkich, pojawiają się personifikacje („wymawiał wielkiej rzece”, „rzekła rzeka”). Zastosowano też epitety („pięknej dolinie”, „wielkiej rzece”, „porankowe zorza”).
Narrator przedstawia rozmowę dwójki bohaterów. Potok wypomina rzece, że płynie zbyt wolno i powinna przyspieszyć. Rzeka zachowuje jednak spokój. Odpowiada, że oboje dotrą do morza, zanim nadejdzie poranek. Jedyną różnicą będzie czas dotarcia do celu.
Bohaterowie zostali przedstawieni na zasadzie kontrastu. Potok jest szybki, ale też pochopny i bezmyślny. Swoim postępowaniem przypomina młodego człowieka, który ma wiele zapału, ale brakuje mu rozwagi i doświadczenia życiowego. Nie zdaje sobie sprawy, co naprawdę jest istotne, wciąż gna przed siebie, nie zastanawiając się jaki jest jego cel. Wszystkie te cechy faktycznie kojarzą się z rwącym, górskim potokiem, który płynie szybko i burzliwie.
Rzeka jest jego całkowitym przeciwieństwem. Cechuje się spokojem, mądrością i rozwagą. Jest powolna, ale konsekwentnie dąży do celu. Przypomina swoją postawą dojrzałego człowieka, który ma ukształtowany system wartości, wie dokąd zmierza i co jest najważniejsze. Takie wyobrażenie odpowiada szerokiej, spokojnie płynącej rzece.
Słowa rzeki wyrażają prostą prawdę życiową, o której często zapominają młodzi ludzie. W wielu przypadkach, szybkość wykonania zadania nie znajduje się na pierwszym miejscu. Człowiek zostaje rozliczany z efektów swoich działań, to one są najważniejsze i decydują o powodzeniu lub porażce. Rzeka zdaje sobie sprawę, że najważniejsze jest doprowadzenie spraw do końca, wywiązanie się ze swojej roli. Potok myśli, że osiągnie więcej, ponieważ wyprzedza powolną rzekę. Ich przeznaczenie jest jednak takie samo - muszą wpaść do morza. Docinki potoku nie mają więc żadnego sensu, pośpiech jest całkowicie zbędny.
Podobne sytuacje bardzo często mają miejsce w świecie ludzi. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że ważniejsze jest posiadanie jasno określonego celu, a nie pośpiech, pozbawiony rozwagi i życiowej mądrości.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.