Jan Brzechwa, fot: Archiwum Fotograficzne Władysława Miernickiego, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Utwór „Leń” Jana Brzechwy należy do poezji dziecięcej. Jest to jeden z wierszy piętnujących wady właściwe dla dzieci, a nie dorosłych, jak zazwyczaj ma to miejsce w twórczości poety. Autor nie posługuje się alegoriami zwierzęcymi, bohater liryczny jest chłopcem, który niechętnie podchodzi do wszystkich obowiązków.
Spis treści
Jan Brzechwa zajął się literaturą dziecięcą na późnym etapie swojej twórczości. Zadebiutował w tym gatunku dopiero w 1937 roku. Poeta chciał rozprawić się z postrzeganiem poezji dla najmłodszych jako gorszego gatunku literatury. Jego twórczość jest przykładem zmian, które zaszły w utworach dla najmłodszych w XX wieku. Wcześniej literatura dziecięca była utrzymywana w baśniowej, sielankowej konwencji. Rozwój pedagogiki i psychologii rozwojowej zmienił podejście do oswajania najmłodszych ze sztuką.
W wierszykach dla dzieci zaczęły pojawiać się absurdalny humor i zabawy słowne. Brzechwa zrezygnował w swoich wierszach z nachalnego moralizatorstwa. Wyciągnięcie wniosków z sytuacji lirycznej jest zadaniem dla czytelnika. Utwory mają charakter dydaktyczny, ale pełnią przede wszystkim funkcję rozrywkową.
Wiersz składa się z dwóch zwrotek o różnej ilości wersów. Pierwsza strofa liczy dwadzieścia wersów, a druga - dziesięć. Utwór jest silnie zrytmizowany dzięki zastosowaniu rymów parzystych.
Wiersz należy do liryki pośredniej, podmiot liryczny jest obserwatorem opisywanych wydarzeń. W utworze pojawiają się elementy dialogu, osoba mówiąca cytuje wypowiedzi bohatera lirycznego, który broni się przed zarzutami o lenistwo. W wierszu występuje chłopiec spędzający cały dzień na psotach i unikający wykonywania wszystkich swoich obowiązków. Tym razem poeta nie posłużył się maskami zwierzęcymi, czytelnik łatwo może porównać swoje postępowanie do zachowania podmiotu lirycznego.
Utwór jest skierowany do dzieci, dlatego autor zastosował prosty język. Warstwa stylistyczna utworu jest minimalistyczna, nie pojawiają się wyszukane metafory czy rozbudowane porównania. Wiersz opiera się głównie na anaforach. Większość wersów pierwszej strofy rozpoczyna się od słów „a kto” lub „a nie”. W drugiej zwrotce prawie wszystkie wersy zaczynają się od partykuły „nie”. Wypowiedzi bohatera lirycznego są emocjonalne, zastosowano wykrzyknienia („O, wypraszam to sobie!”, „O - o! Proszę!”, „Przepraszam!”) oraz pytania retoryczne („Jak to? Ja nic nie robię?”, „To wszystko nazywa się nic?”). Utwór jest bardzo dynamiczny dzięki nagromadzeniu czasowników, pojawiających się w każdym wersie.
Brzechwa w swoich utworach nie piętnował wprost ludzkich przywar, ale je ośmieszał posługując się absurdalnym humorem. Przykładem takiego podejścia do literatury dziecięcej jest wiersz „Leń”.
Bohater liryczny spędza cały dzień na tapczanie i nie chce zająć się niczym pożytecznym. Bardzo denerwuje się jednak, gdy zarzuca mu się bezczynność. Upiera się, że jest bardzo zajęty, w końcu przez ostatnie godziny zrobił wiele rzeczy. Wymienia wszystkie czynności. Niestety żadnej z nich nie można nazwać produktywnym spędzaniem czasu.
Leń tłumaczy się, że przecież siedział na tapczanie, a nawet udało mu się zjeść śniadanie. W wolnych chwilach pluł, łapał i drapał się po głowie, co uznaje za bardzo istotne zajęcia. Nie był bezczynny, ponieważ zdążył nawet zgubić kalosze.
Dla każdego czytelnika oczywiste jest, że jego tłumaczenia w rzeczywistości udowadniają słuszność zarzutów. Wszystkie te czynności są tylko wypełnianiem czasu i ukazują prawdziwą naturę tytułowego bohatera. Jest leniwy, a do tego roztargniony - zgubił kalosze i nawet nie próbuje ich odnaleźć.
Leń w dalszym ciągu próbuje wytłumaczyć czym zajmował się przez cały dzień. Uważa, że ma prawo być zmęczony, w końcu wypił tran i umył uszy, a nawet poszedł ostrzyc włosy. Później zajmował się pokazywaniem języka, a nawet urwał też guzik od ubrania! Chłopak jest oburzony, przecież miał tyle zajęć, a wciąż zarzuca mu się lenistwo. Podmiot liryczny nie wydaje się jednak przekonany tymi tłumaczeniami. Leń wykonał tylko kilka codziennych czynności, trudno nazwać je produktywnym wykorzystaniem dnia. Tylko osoba leniwa może uznawać umycie się za osiągnięcie. Chłopak nie spełnił żadnego ze swoich obowiązków, które są najważniejsze.
W drugiej strofie podmiot liryczny wymienia wszystkie rzeczy, których leń nie wykonał chociaż powinien. Z powodu lenistwa nie poszedł do szkoły i nie odrobił zadania domowego. Nie miał ochoty nawet zasznurować butów ani przywitać się z innymi. Leń zaniedbuje też zwierzęta domowe, nie dał wody psu ani nie nakarmił kanarka. Było mu szkoda czasu, ciągle stawia swoje lenistwo ponad dobro innych.
Chłopak stracił nawet ochotę na jedzenie, bo spożycie kolacji wymagało zbyt wiele wysiłku. Leń nie ma już nawet siły, żeby się położyć i zasypia w przypadkowym miejscu. Chłopak odczuwa tak ogromną niechęć do wszelkiego wysiłku, że nawet we śnie prześladuje go poczucie zmęczenia. Leń budzi się, ponieważ męczy go sen. Poeta wyolbrzymił lenistwo bohatera lirycznego, do tego stopnia, że chłopiec czuje się wyczerpany nawet koszmarami na temat pracy.
Aktualizacja: 2024-06-26 09:09:47.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.