Władysław Broniewski, fot: Wojskowa Agencja Fotograficzna, Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1950
Utwór Władysława Broniewskiego „Bagnet na broń” ukazał się kilka miesięcy przed wybuchem II Wojny Światowej. Po raz pierwszy pojawił się w kwietniu 1939 roku na łamach tygodnika „Czarno na białem”, a następnie wydano go w formie książkowej jako część tomiku o tym samym tytule w 1943 roku. Wiersz wpisuje się w nurt liryki patriotycznej, ma formę apelu do Polaków i stanowi próbę mobilizacji do walki.
Spis treści
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Jest członkiem zbiorowości do której się zwraca, czuje się częścią grupy, nie stawia się ponad swoimi rodakami. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej („wysączymy”, „przypomnimy”, „powiemy”). Podmiot liryczny jest patriotą, człowiekiem świadomym sytuacji politycznej i przewidującym nadchodzące wydarzenia.
Wiersz ma formę liryki apelu. Osoba mówiąca zwraca się do wszystkich Polaków, chce uświadomić im realne niebezpieczeństwo i przygotować do zbrojnej walki. Pojawiają się więc apostrofy do rodaków podmiotu lirycznego („stań u drzwi”). Osoba mówiąca zwraca się do jednostki oraz zbiorowości, chce uświadomić Polakom, że sytuacja w kraju dotyczy wszystkich w tym samym stopniu. W trzeciej strofie podmiot liryczny zwraca się do poety („poeto, nie w pieśni troska”), nakłania go do działania i zagrzewania do walki, a nie biernego przelewania swoich zmartwień na papier. Wiersz jest więc przykładem liryki tyrtejskiej, ma dodawać odwagi i motywować naród do zbrojnego działania.
Utwór ma budowę nieregularną, składa się z czterech strof o różnej ilości wersów. Pierwsza zwrotka składa się z jedenastu wersów, druga - z ośmiu, trzecia - z pięciu, a ostatnia jest czterowersowa. Różni się również ilość sylab w poszczególnych wersach. Poeta zastosował rymy krzyżowe (abab) i parzyste (aabb). Utwór jest dynamiczny, najsilniej akcentuje się najkrótsze wersy („Bagnet na broń!”, „Kula w łeb!”).
Napięcie w utworze stopniowo wzrasta, na co wpływają czasowniki związane z niebezpieczeństwem i nadchodzącym konfliktem zbrojnym („podpalić dom”, „runą żelaznym wojskiem”, „kolbami w drzwi załomocą”, „rzucą przed siebie grom”). Podmiotem lirycznym targają silne emocje, pojawiają się więc wykrzyknienia („Trzeba krwi!”, „Bagnet na broń!”, „Kula w łeb!”). Zastosowano również pytania retoryczne („Cóż, że nieraz smakował gorzko na tej ziemi więzienny chleb?”). Na rytm wiersza wpływają anafory, dwa wersy rozpoczynają się od słów „kiedy”. Pojawiają się również powtórzenia („Bagnet na broń!”). Ważną rolę w utworze odgrywają epitety („żelaznym wojskiem”, „obca dłoń”, „więzienny chleb”, „strzelecki rów”). Wypowiedź podmiotu lirycznego ma charakter przenośny, pojawiają się metafory („dom, ten, w którym mieszkasz - Polskę”, „krwi nie odmówi nikt, wysączymy ją z piersi i z pieśni”, „wiersz - to strzelecki rów”). Poeta posłużył się również instrumentacją głoskową. Nagromadził głoski dźwięczne „b” i „d” oraz syczące „s”, które naśladują odgłosy wojny, marsz wojsk, bębny i strzały. Pojawiają się również głoski drżące, wprowadzające atmosferę niepokoju („broń”, „grom”, „krew”).
Zbliżający się konflikt zbrojny sprawił, że Broniewski zmienił tematykę swoich utworów ze społecznej na patriotyczną. Ze względu na czas wydania utwór „Bagnet na broń” cieszył się ogromną popularnością i był wielokrotnie przedrukowywany. Tekst powielano przez cały okres II Wojny Światowej w konspiracyjnych tomikach poezji.
Utwór stanowi apel do ludzi, którzy spokojnie położyli się spać we własnych łóżkach, a w nocy niespodziewanie obudziło ich łomotanie do drzwi. Zwyczajni obywatele nagle znaleźli się w sytuacji zagrożenia życia i musieli stanąć do walki w obronie ojczyzny. Wiersz ma jednak uniwersalny charakter, pozostaje aktualny nawet kilkadziesiąt lat po wybuchu II Wojny Światowej. Dotyka najważniejszych wartości w życiu człowieka: prawa do wolności, poszukiwania bezpieczeństwa i niezależności.
Wiersz opowiada również o obowiązkach każdego patrioty, który musi walczyć za ojczysty kraj. Utwór można odnieść nie tylko do wojny, ale do każdego stanu zagrożenia. Poeta przedstawia odpowiednią postawę zaangażowanego obywatela w obliczu sytuacji, zagrażającej bezpieczeństwu i wolności ojczyzny.
Wiersz jest typowym utworem patriotycznym, przypomina pieśń rewolucjonistów, a nawet hymn narodowy. Słowa podmiotu lirycznego są proste i zrozumiałe dla każdego czytelnika. Poeta chciał dotrzeć do wszystkich Polaków, ponieważ sytuacja w kraju powinna interesować każdego obywatela, bez względu na wykształcenie i status społeczny. Podmiot liryczny zagrzewa do walki w obronie ojczyzny, ma nadzieję, że jego rodacy kochają Polskę i są w stanie ryzykować własne życie dla jej dobra.
Osoba mówiąca stwierdza, że każdy może działać dla dobra kraju. W walkę powinni zaangażować się także artyści, którzy może nie są urodzonymi żołnierzami, ale potrafią wpływać na społeczeństwo za pomocą swojej twórczości. Poezja ma dodawać otuchy i zagrzewać do walki, a nie nakłaniać do biernego obserwowania wydarzeń w kraju. Podmiot liryczny porównuje Polskę do domu, a wroga - do włamywaczy, przychodzących nocą do drzwi. Osoba mówiąca chce w ten sposób zmobilizować czytelnika, który z pewnością broniłby swojego mieszkania. Podmiot liryczny uświadamia, że Polska jest domem wszystkich swoich mieszkańców, dlatego ich obowiązkiem jest o nią dbać.
Osoba mówiąca ujawnia w wierszu wszystkie swoje obawy. Jest czujnym obserwatorem zmian politycznych i społecznych, przewiduje dramatyczne wydarzenia, które wkrótce się wydarzą. Podmiot liryczny boi się, że straci swoją ojczyznę, zostanie ona przejęta przez wroga. Gdy rozpocznie się atak, Polacy będą mieli dwa wyjścia. Mogą posłusznie się poddać ze strachu przed przewagą przeciwnika lub podjąć się walki. Podmiot liryczny jest artystą, więc działa we właściwy sobie sposób - za pomocą poezji. Zwraca się do innych poetów, próbuje ich uświadomić jak ważną rolę będą odgrywać w trudnych dla Polski czasów. W obliczu wojny, nie będzie miejsca na sentymentalną, romantyczną twórczość. Poeci muszą motywować do działania, wykazywać się odwagą, zapomnieć o konfliktach i zjednoczyć się w obliczu kryzysu.
Podmiot liryczny jest patriotą, ale nie idealizuje ojczystego kraju. Zdaje sobie sprawę z wielu nieporozumień i podziałów między Polakami. Ma jednak nadzieję, że jego rodacy połączą swoje siły i wspólnie staną do walki. Polacy powinni stać się jednorodnym organizmem, gotowym oddać życie za niepodległość i wolność. Poeta przywołuje postać generała Cambronne'a, który jest symbolem dożywotniej woli walki. Generał odrzucił propozycję poddania się podczas bitwy pod Waterloo. Podmiot liryczny nie obiecuje Polakom sukcesu, zdaje sobie sprawę, że wiele bitew może skończyć się ich porażką. Ważne jest więc, żeby rodacy byli zdeterminowaniu i nie poddawali się w obliczu przegranej. Walczący Polacy będą musieli wziąć przykład z wojsk pod Waterloo. Podmiot liryczny zagrzewa do walki, przekonuje, że lepiej stracić życie niż poddać się, będącym obojętnym na losy ojczyzny.
Aktualizacja: 2024-06-26 08:56:36.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.