Wiersz Władysława Broniewskiego „Ballady i romanse” został wydany w 1945 roku jako część szóstego tomiku poety zatytułowanego „Drzewo rozpaczające”. Cały zbiór był rozrachunkiem z dramatycznymi wydarzeniami II Wojny Światowej, stanowi obraz upadku człowieczeństwa. Utwór jest nawiązaniem do ballady Adama Mickiewicza „Romantyczność” wydanej w 1822 roku.
Jak wskazuje tytuł, utwór jest balladą, chociaż Broniewski nie przestrzegał ściśle wzorca tego gatunku. Poeta zrezygnował z elementów fantastycznych, postaci i sceneria mają charakter realistyczny. Broniewski wprowadził postać Jezusa, który symbolizuje wierzenia prostego ludu, nie pojawiają się bóstwa pogańskie. Złamana została również zasada obowiązująca w balladach, gdzie dobro zawsze zwycięża zło. W utworze SS-mani wykorzystują swoją przewagę i nie ponoszą żadnych konsekwencji za zabicie Ryfki i Jezusa.
Język jest typowy dla ballady romantycznej, pojawia się gwara ludowa („też dała cosik”, „dużo luda”, „przejeżdżał chłop”, „przejeżdżała baba”). Zastosowano również wiele zdrobnień („dzieweczko”, „miasteczka”, „grosik”). Broniewski stworzył własną wersję ballady Mickiewicza, utwór ma formę aluzji literackiej. Ryfka przypomina Mickiewiczowską Karusię, która rozmawiała ze zmarłym ukochanym. Imię dziewczynki również nawiązuje do twórczości Mickiewicza. Po zmianie jednej litery, otrzymujemy imię „Rybka”, które jest tytułem innej ballady polskiego wieszcza, opowiadającej o zdradzonej kobiecie rzucającej się do rzeki.
W utworze wypowiada się obiektywny narrator, który jest obserwatorem opisywanych zdarzeń. Ballada łączy w sobie elementy liryki, epiki i dramatu. Pojawiają się więc również elementy dialogowe, narrator cytuje wypowiedzi bohaterów. Utwór składa się z siedmiu strof, pierwsza z nich ma pięć wersów, pozostałe są czterowersowe. Różni się ilość sylab w wersie. Układ rymów również nie jest jednorodny, pojawiają się rymy parzyste i krzyżowe. Regularność rymów zakłóca cytat z „Romantyczności” pełniący funkcję klamry kompozycyjnej. Ballada rozpoczyna się i kończy słowami „Słuchaj, dzieweczko! Ona nie słucha...”. Rymy występują w schemacie abacb. W drugim wersie ostatniej strofy pojawia się również rym wewnętrzny („anieleli” - „po kolei”).
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana, pojawia się wiele środków poetyckich. Autor stworzył za ich pomocą nastrój strachu i zagubienia. W utworze zastosowano epitety („dzień biały”, „żywego ducha”, „naga, ruda Ryfka”, „grubym tanku”, „dobry łyk”, „bolejący Pan Jezus”, „włosy rude”). Na rytm wpływają anafory, kilka wersów rozpoczyna się od słów „przejeżdżał”, „i” oraz „za”. Pojawiają się również powtórzenia („nie ma miasteczka, nie ma żywego ducha”, „dużo, dużo luda”). Poeta zastosował także metafory („ozwało się Alleluja w Galilei”, „anieleli po kolei”). Obecne są wyliczenia („to dzień biały, to miasteczko”, „za koronę cierniową, za te włosy rude, za to, żeście nadzy, za to, żeśmy winni”). Pojawiają się również wtrącenia („Uciekaj, uciekaj, Ryfka!”), które świadczą o pozytywnym stosunku narratora do bohaterki ballady. Ważną rolę w utworze odgrywa interpunkcja, obecne są wielokropki, które wyciszają wypowiedź i zwracają uwagę na jej wieloznaczność. Dwukropki rozpoczynają opisowe fragmenty zaczerpnięte z epiki. Emocjonalny charakter utworu podkreślają też wykrzyknienia („Słuchaj dzieweczko!”).
Bohaterką utworu jest trzynastoletnia Żydówka Ryfka. Narrator opisuje jej szaleństwo, które spowodowały zrównanie z ziemią rodzinnego miasta i strata rodziców. Wszystkie bliskie osoby dziewczynki zginęły podczas wybuchu bomby, Ryfka biega po gruzach, pozostawiona sama sobie.
Dziewczyna śmieje się w niepohamowany, histeryczny sposób, skacze i kręci wokół własnej osi. Nie zauważa przechodzących obok niej ludzi, żyje we własnym świecie. Utwór porusza motyw dziecięcego bohatera, którego dotknęła trauma, często pojawiający się w twórczości Mickiewicza. Dziewczynka jest niestabilna psychicznie, na zmianę popada w euforię i apatię. Ryfka siedzi bezczynnie, a chwilami rzuca się na poszukiwanie rodziców. Podmiot liryczny podejrzewa, że dziewczynka jest świadoma śmierci bliskich, ale woli popaść w szaleństwo, by poradzić sobie z rzeczywistością.
Prości ludzie podchodzą do sytuacji z wyrozumiałością, podobnie jak mieszkańcy wsi traktowali obłąkaną Karusię w dziele Mickiewicza. Próbują pomóc Ryfce, nie tłumaczą jej, że rodzice, którym chce zanieść jedzenie, są martwi pod gruzami miasteczka. Dziewczynka jest naga, mieszkańcy nie ubierają jej na siłę, starają się traktować ją delikatnie. Niektórzy oferowali Żydówce pomoc, choć wiele przejeżdżających osób mijało ją obojętnie.
Wielu ludzi nie wiedziało jak zareagować, spuszczało wzrok. Mimo, że nie dokuczali dziewczynce, nie można powiedzieć, że byli bez winy. Obojętność również jest grzechem. Dziewczynka rzuca się w oczy, jest naga, ma rudy kolor włosów. Nikt jednak nie jest w stanie jej pomóc. Ludzie wręczają dziewczynce jedzenie lub drobne sumy pieniędzy, bardziej żeby uciszyć własne sumienie niż faktycznie uratować Żydówkę.
W końcu pojawiają się SS-mani, prowadzący Jezusa na mękę. Zabierają ze sobą też Ryfkę, którą mordują razem z Chrystusem. Utwór jest przerażającym obrazem holocaustu. Ryfka i Jezus niczym nie zawinili, giną ze względu na swoje żydowskie pochodzenie i rudy kolor włosów.
Ballada przedstawia istotę antysemityzmu, który nie miał żadnego racjonalnego uzasadnienia, opierał się na wykorzystaniu cudzej słabości. Poeta przedstawił działanie polityki III Rzeszy opartej na ideologii hitleryzmu. W wizji zgermanizowanej Europy nie było miejsca na religię judaistyczną, czy rudy kolor włosów, dlatego Ryfka i Jezus musieli zostać zlikwidowani. Broniewski potrafił wyciągać wnioski z historii i trafnie je wyrażać za pomocą prostych historii, takich jak przedstawiona w utworze „Ballady i romanse”. Ballada stanowi nie tylko przestrogę dla kolejnych pokoleń, ale jest też próbą oddania hołdu wszystkim ofiarom II Wojny Światowej.
Ryfka jest symbolem wszystkich ocalałych ludzi, których cechuje niewinność i dziecięca wrażliwość. Nawet dorosłym ludziom trudno było odnaleźć się w nowej rzeczywistości i wrócić do normalnego życia, po wszystkich doświadczonym traumach. Przejście do porządku dziennego nad zagładą milionów ludzi dla wielu było niemożliwe, popadali w szaleństwo, podobnie jak Ryfka. Niektóre osoby wybierały życie we własnym świecie, a nie rzeczywistości, która niesie ze sobą tyle cierpienia.
Jezus również ma w utworze wartość symboliczną, reprezentuje śmierć niewinnych Żydów, wymordowanych przez Niemców podczas II Wojny Światowej. Przedstawieni w utworze SS-mani przyznają się do ludobójstwa, mówią wprost, że nie mają żadnej racjonalnej przyczyny, żeby zabić Ryfkę i Jezusa. Podczas wojny zwyczajni, niewinni ludzie stawali się ofiarami brutalnych czasów, niczym nie zasłużyli sobie na taki los. Kończyli podobnie jak Chrystus, niesłusznie wydany na męczeńską śmierć.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.