Utwór Wisławy Szymborskiej „Dwie małpy Bruegla” został zainspirowany obrazem Pietera Bruegla Starszego „Dwie małpy”. Stanowi jego literacką ilustrację. Wiersz opowiada o hipotetycznym egzaminie maturalnym, który zdają ludzie przed zwierzętami.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („mój wielki maturalny sen”, „zdaję”, „jąkam się”, „wpatrzona we mnie”, „podpowiada mi”).
Wiersz ma budowę nieregularną, składa się z trzech strof o różnej ilości wersów. Pierwsza zwrotka jest czterowersowa, druga - dwuwersowa, a trzecia - pięciowersowa. Wersy różnią się również ilością sylab. Pojawiają się rymy o nieregularnym układzie.
Język utworu jest prosty, zrozumiały dla każdego czytelnika, co stanowi cechę charakterystyczną twórczości Wisławy Szymborskiej. Warstwa stylistyczna utworu jest minimalistyczna. Pojawiają się głównie metafory („za oknem fruwa niebo i kąpie się morze”, „podpowiada mi cichym brząkaniem łańcucha”). Małpy przedstawione we wierszu nabierają cech ludzkich, zastosowano uosobienie („małpa, wpatrzona we mnie, ironicznie słucha”). Zwierzęta zostały przedstawione z wyższością nad człowiekiem, mimo że są od niego zależne.
Wiersz stanowi zestawienie sytuacji przedstawionej na obrazie Bruegla i egzaminu dojrzałości. Opisane zdarzenia mają miejsce we śnie podmiotu lirycznego. Mimo, że są nierealne i abstrakcyjne, niosą ze sobą uniwersalną prawdę na temat ludzkości. Sen na temat egzaminu pojawia się nie tylko u osób, które się do niego przygotowują, a czasem nawet po wielu latach od jego zdania.
Matura przedstawiona w wierszu ma inną formę, niż typowy egzamin dojrzałości. Podmiot liryczny nie zdaje testu z tradycyjnych przedmiotów szkolnych. Matura stanowi egzamin z człowieczeństwa. Ludzie są najbardziej wyjątkowym gatunkiem na ziemi, zdobyli ogromną władzę nad innymi stworzeniami. Nasuwa się pytanie, czy odpowiednio wykorzystują swoją siłę.
Dwie małpy, Pieter Bruegel (starszy), 1562
Poetka przytacza sytuację liryczną, nawiązującą do obrazu Pietera Bruegla, dwie małpy zostały przedstawione na tle okna, są przykute łańcuchem. Przedstawiona scena sprawia klaustrofobiczne wrażenie, przestrzeń jest ciasna, ograniczona kamiennymi ścianami. Zwierzęta zostały zniewolone przez człowieka, są od niego zależne. Przez okno obserwują piękny, morski krajobraz.
Widoczny jest zarys miasta i dryfujące po wodzie łódki, które symbolizują wolność. Jest ona bliska, a jednocześnie nieosiągalna. Zranione przez człowieka małpy pełnią rolę egzaminatorów. Podmiot liryczny zdaje przed nimi test z historii ludzkości. Widać, że wstydzi się zachowań swojego gatunku, trudno mu udzielić odpowiedzi. Człowiek od wieków myśli tylko o swoich korzyściach, ujarzmia dzikie zwierzęta, krzywdzi innych, nie przestrzega odwiecznych praw natury. Przedstawiona sytuacja obrazuje kontrast między wolnością a niewolą.
Małpy zostały przedstawione podobnie, jak na obrazie Bruegla. Jedna z nich jest zwrócona w stronę podmiotu lirycznego, ironicznie go słucha. Jej podejście może wynikać z poczucia wyższości. Role się odwróciły, zwierzę na co dzień krzywdzone przez człowieka, teraz pełni rolę egzaminatora, ma nad nim władzę. Bawi ją zakłopotanie i dyskomfort, który odczuwa osoba mówiąca podczas swojej matury.
Druga z małp odwróciła się tyłem, wydaje się że śpi i nie przysłuchuje się odpowiedziom podmiotu lirycznego. Są to jednak tylko pozory, gdy zwierzę słyszy, że człowiek ma problem z odpowiedzią, zaczyna zaznaczać swoją obecność. Małpa brzęczy łańcuchem, co stanowi odpowiedź na zadany temat. Przypomina to człowiekowi, jak przyczynił się do cierpienia zwierząt, odebrał im możliwość szczęśliwego życia w naturalnych warunkach. Historia ludzkości jest pełna cierpienia, wojen, podbojów, brania innych istot w niewolę. Człowiek wciąż dąży do dominacji, nie tylko nad zwierzętami, ale też innymi ludźmi.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.