Wiersz Juliana Tuwima „Rzecz Czarnoleska” został wydany w 1929 roku, jako część tomiku o tym samym tytule. Utwór wyróżnia się na tle twórczości poety, ponieważ stanowi powrót do klasycznej koncepcji literatury. Tekst jest wierszem programowym, reprezentuje klasycyzm grupy literackiej Skamander, do której należał Tuwim.
Wiersz jest przykładem liryki pośredniej, podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności w utworze. Jego światopogląd i spojrzenie na literaturę sugerują, że może być nim sam autor. Tytuł jest aluzją do Jana z Czarnolasu, czyli Jana Kochanowskiego, uważanego za ojca polskiej poezji. Forma utworu nie należy do typowej dla twórczości Juliana Tuwima. Nastrój wiersza jest spokojny, refleksyjny, pełen melancholii. Nie pojawiają się witalizm, dynamika, liczne wykrzyknienia.
Budowa utworu jest klasyczna, wiersz składa się z trzech czterowersowych strof. Wersy różnią się ilością sylab. Trzy pierwsze wersy w każdej strofie składają się z jedenastu głosek, a ostatni wers - z siedmiu lub ośmiu. Utwór jest silnie zrytmizowany, dzięki równomiernemu rozłożeniu akcentów. Na rytm utworu wpływa również zastosowanie przerzutni, czyli przeniesienie części wypowiedzenia do kolejnego wersu. Pojawiają się rymy dokładne przeplatane, w układzie abab.
Warstwa stylistyczna wiersza jest bogata, nietypowa dla twórczości Tuwima. Utwór nie jest napisany językiem potocznym, ale charakterystycznym dla sztuki wysokiej. Nie występują, często spotykane w utworach tego autora, kolokwializmy i wulgaryzmy. Dominują metafory, nawiązujące do sztuki poetyckiej („słowo się z wolna w brzmieniu przeistacza”, „bezmiar tworzywa”, „głuchy nierozum”, „ciemny sens człowieczy”, „oddechem wielkiej Czarnoleskiej Rzeczy”). W utworze pojawiają się również epitety („tem prawdziwem”, „głuchy nierozum”, „ciemny sens”, „ostrym promieniem”). Autor nadaje zjawiskom abstrakcyjnym cechy ludzkie, stosuje personifikacje („woła jak się nazywa”, „sens człowieczy zbudzony i wyzwolony”). Ze względu na inspirację poezją XVI wieku, mimo czasu powstania utworu, pojawiają się archaizmy („niepokoi dziwem”, „tem prawdziwem”).
Głównym motywem utworu jest tytułowa „Rzecz Czarnoleska”. Zapisanie tych słów wielkimi literami, podkreśla jej kluczową rolę podczas tworzenia. Cały utwór jest opisem procesu powstawania poezji, który składa się z kilku etapów.
„Rzecz Czarnoleska” to natchnienie poetyckie, nagle spadające na wrażliwego artystę. Poeta nie może zignorować inspiracji, chociaż tylko od niego zależy, w jaki sposób ją wykorzysta. Artysta jest człowiekiem wyjątkowym, dostrzegającym rzeczy niewidzialne dla zwykłych śmiertelników. Natchnienie to tylko punkt wyjścia, potrzeba determinacji, umiejętności i ciężkiej pracy, aby stworzyć utwór. Poeta, korzystając z inspiracji, pisze utwór, co przypomina dzieło stworzenia świata. Według biblijnej Księgi Rodzaju, Bóg wyłonił z chaosu swoje doskonałe dzieło. Podobnie artysta tworzy z mnogości słów i myśli, uporządkowane, harmonijne dzieło.
Utwór stanowi powrót do tradycji polskiej poezji. Tytuł utworu jest odniesieniem do wiersza „Moja piosnka I” Cypriana Kamila Norwida. Pojawiają się tam wersy „czarnoleskiej ja rzeczy, chcę - ta serce uleczy!”. Osoba mówiąca w wierszu Norwida dąży do ideału, chce tworzyć perfekcyjną poezję. Nieodłącznym czynnikiem procesu tworzenia doskonałego dzieła jest właśnie „Rzecz Czarnoleska”, czyli natchnienie. Określenie to nawiązuje do ziemiańskiego etapu życia Kochanowskiego, kiedy osiadł on w rodzinnym majątku. Był to najbardziej płodny okres w twórczości poety, powstały wtedy jedne z najwybitniejszych utworów polskiej literatury. Słowa „Rzecz Czarnoleska” są więc synonimem doskonałej poezji. Tradycja pomaga człowiekowi odnaleźć się w rzeczywistości, stanowi punkt odniesienia. Artyści nie potrafiliby tworzyć bez znajomości dzieł mistrzów poprzednich epok.
Każda z trzech strof wiersza jest opisem innego etapu procesu tworzenia. Ten akt rozpoczyna się od pierwotnej idei, pojawienia się natchnienia. Inspiracją może być dla poety każde wydarzenie, wspomnienie, osoba, przedmiot. Początkowo pomysł nie ma konkretnego kształtu, jest niezrozumiały nawet dla samego artysty. Następnie zachodzi, częściowo nieświadomy, proces wykształcania się pierwszych słów. O tym etapie podmiot liryczny opowiada w drugiej strofie utworu. Chaos, „bezmiar tworzywa” zaczyna się układać, nabierać konkretnej formy.
Istotą procesu tworzenia jest metamorfoza. W utworze kilkukrotnie autor zastosował zaimek zwrotny „się”. Sztuka powstaje częściowo bez świadomej woli artysty. Poeta jest jedynie pośrednikiem, przez którego przemawia natchnienie, „Rzecz Czarnoleska”. Inspiracja nie mogłaby się przerodzić w dzieło bez artysty, ale też on nie potrafiłby tworzyć bez natchnienia.
Ostatnia strofa jest zbudowana na zasadzie kontrastu między jasnością a ciemnością. „Ciemny sens człowieczy” zostaje oświetlony „ostrym promieniem”, który symbolizuje talent, oświecenie intelektualne. Chaos jest podporządkowany rozumowi, dzięki czemu posiada konkretną formę. Irracjonalna inspiracja może przekształcić się w zrozumiałą całość. W utworze autor odwołuje się również do romantycznej koncepcji sztuki. Poezja jest żywiołem, nie do końca zależnym od woli twórcy. Słowa otaczają artystę, niepokoją go, dopóki nie przybiorą ostatecznej formy. Słowo poetyckie w pewnym sensie samo ma umiejętność tworzenia.
Utwór jest próbą stworzenia nowej definicji klasycyzmu, aktualnej w XX wieku. Ten nurt w sztuce ma na celu rozjaśnienie „głuchego nierozumu, ciemnego sensu człowieczego”. Misją klasycystów było poszerzanie horyzontów swoich czytelników, dążenie do odnalezienia ładu i harmonii. Układali oni pozornie sprzeczne elementy w spójną całość. Utwór jest oddaniem hołdu twórcom czasów oświecenia. „Rzecz Czarnoleska” to sposób zamiany chaotycznej masy słów w klarowny utwór. Tuwim nie był jednak w swojej twórczości wierny sztywnym, klasycystycznym zasadom. Szanował klasyków, ale też stworzył nowy sposób opowiadania o świecie i własny język poetycki.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.