Julian Tuwim, Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), 1929
„Rzecz Czarnoleska” Juliana Tuwima to tytułowy wiersz z jego tomu poetyckiego wydanego w 1929 roku. Utwór ten wyróżnia się na tle innych dzieł autora. Poeta znany wcześniej z opiewania codzienności, potocyzmów i witalizmu w tym utworze wyraźnie odwołuje się do założeń klasycyzmu. Wiersz Tuwima ma charakter manifestu programowego.
Spis treści
Wiersz Tuwima jest przykładem liryki pośredniej – podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności w utworze. Jego światopogląd i spojrzenie na literaturę sugerują, że może być nim sam autor. Tytuł jest aluzją do Jana z Czarnolasu, czyli Jana Kochanowskiego. Forma utworu nie należy do typowej dla twórczości Juliana Tuwima. Poeta porzuca także witalizm i dynamiczność.
Budowa utworu Tuwima jest klasyczna, wiersz składa się z trzech czterowersowych strof. Wersy różnią się ilością sylab. Trzy pierwsze wersy w każdej strofie liczą po jedenaście sylab, czwarty wers – siedem lub osiem. Utwór jest silnie zrytmizowany dzięki równomiernemu rozłożeniu akcentów. Na rytm wiersza wpływa również zastosowanie przerzutni, czyli przeniesienie części wypowiedzenia do kolejnego wersu.Występują rymy dokładne w układzie abab.
Warstwa stylistyczna wiersza jest rozbudowana. Zwykle wiersze Tuwima charakteryzowały styl potoczny, pochwała codzienności, kolokwializmy czy nawet wulgaryzmy. „Rzecz Czarnoleską” cechuje styl wysoki i klasyczne odniesienia. W utworze dominują metafory nawiązujące do sztuki poetyckiej („słowo się z wolna w brzmieniu przeistacza”, „bezmiar tworzywa”, „głuchy nierozum”, „ciemny sens człowieczy”, „oddechem wielkiej Czarnoleskiej Rzeczy”), występują także epitety („tem prawdziwem”, „głuchy nierozum”, „ciemny sens”, „ostrym promieniem”) czy personifikacje („woła jak się nazywa”, „sens człowieczy zbudzony i wyzwolony”). W utworze poeta celowo zastosował archaizmy („niepokoi dziwem”, „tem prawdziwem”).
Można powiedzieć, że sam tytuł wiersza jest podwójnym odwołaniem: z jednej strony do twórczości Cypriana Kamila Norwida, z drugiej do Jana Kochanowskiego. Dokładnie mowa o wierszu „Moja piosnka I” Norwida, gdzie występuje fraza „czarnoleskiej ja rzeczy, chcę – ta serce uleczy!”. W tym utworze podmiot dąży do stworzenia dzieła idealnego. Nieodłącznym czynnikiem procesu tworzenia według niego jest właśnie „Rzecz Czarnoleska”, czyli natchnienie. Tytułowe określenie nawiązuje do ziemiańskiego etapu życia poety, gdy ten osiadł już w rodzinnym majątku. W okresie czarnoleskim Kochanowski stworzył swoje najwybitniejsze dzieła.
„Rzecz Czarnoleska” mówi o dziele idealnym. W utworze zostaje podkreślona waga tradycji literackiej. W wierszu można zaobserwować powrót do klasycznych założeń poezji. Tuwim odwołuje się do twórczości renesansowej, w której stawiano na rygor formalny, ład i harmonię. Poeta przywołuje także konstrukt artysty jako człowieka wyjątkowego, dostrzegającego rzeczy niewidzialne dla zwykłych śmiertelników.
Cały wiersz Tuwima jest opisem procesu powstawania utworu poetyckiego. W wierszu natchnienie to tylko punkt wyjścia do stworzenia prawdziwego dzieła niezbędne są również warsztat i wytrwałość. Poeta wręcz odwołuje się do aktu stworzenia świata („Z chaosu ład się tworzy”). Twórca-klasyk ukazany jest jako pośrednik, przez którego przemawia natchnienie – „Rzecz Czarnoleska”, które musi zostać odpowiednio uformowane.
W kontekście opisu procesu tworzenia warto zwrócić uwagę na ostatnią strofę wiersza. Jest ona zbudowana na zasadzie kontrastu między jasnością a ciemnością. „Ciemny sens człowieczy” zostaje oświetlony „ostrym promieniem”, odpowiada to działaniu poety-klasyka, którego zadaniem jest porządkować. Twórca czerpie z tradycji, nadaje konkretną formę. Z nagłej inspiracji, za sprawą intelektu, artysta układa spójną całość.
W utworze autor odwołuje się również do romantycznej koncepcji sztuki. Romantycy mieli zupełnie inne podejście do tworzenia, a także poruszanej tematyki czy roli poety. Romantyczne idee są jednak sprzeczne z założeniami klasycyzmu. Poeta klasycyzujący nie poddaje się chaosowi, stawia na rygor.
Wiersz „Rzecz Czarnoleska” jest próbą stworzenia nowej definicji klasycyzmu, aktualnej w XX wieku. Ten nurt w sztuce ma na celu rozjaśnienie „głuchego nierozumu, ciemnego sensu człowieczego”. Klasycyzm stawiał na ład i harmonię. Utwór odnosi się nie tylko do czasów oświecenia, ale odnosi się do całej tradycji polskiej poezji.
Aktualizacja: 2025-06-25 14:06:58.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.