Julian Tuwim, Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), 1929
Wiersz „Mieszkańcy” Juliana Tuwima z tomu „Biblia cygańska” z 1933 roku ukazuje przemianę światopoglądową poety. W jego wczesnej twórczości pojawia się fascynacja miejskim życiem, która w późniejszych utworach ustępuje miejsca krytyce mieszczaństwa. To właśnie tej klasie społecznej poświęcony jest satyryczny utwór Tuwima.
Spis treści
„Mieszkańcy” przedstawiają jeden dzień z życia stereotypowego mieszczanina – utwór należy do liryki opisowej. Składa się z dziewięciu czterowersowych strof, których wersy zawierają rymy krzyżowe o układzie abab. Utwór Tuwima jest przykładem liryki pośredniej – podmiot liryczny pełni funkcję obserwatora opisywanych zdarzeń. Osoba mówiąca krytycznie ocenia mieszczan, jest obserwatorem miejskiego życia. Miasto budzi w nim pogardę i wstręt.
Język utworu jest typowy dla twórczości Juliana Tuwima, zawiera cechy mowy potocznej, w wierszu występują więc liczne kolokwializmy („kopciem pełznie po ścianach”, „bełkocą, bredzą”, „papierowym wzdęte zakalcem”, „spodnie na tyłkach zacerowane”), a nawet wulgaryzmy („łbem o nocniki chłodne trącając”, „zasypiają z mordą na piersi”). Monotonię panującą w życiu mieszczan podkreślają powtórzenia („Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach strasznie mieszkają straszni mieszczanie”, „Od rana bełkot. Bełkocą, bredzą”), opis nabiera plastyczności przez zastosowanie epitetów nacechowanych negatywnie („zgroza zimowa”, „ciemne konanie”, „papierowym zakalcem”, „głowę rozdętą”, „strasznych mieszkaniach”). Porównania podkreślają ograniczenie intelektualne mieszczan, którzy czerpią wiedzę z gazet („jak ciasto biorą gazety w palce”). W utworze pojawiają się również metafory („papierowym wzdęte zakalcem, wypchane głowy grubo im puchną”, „warstwami rośnie brednia potworna i w dżungli zdarzeń widmami płyną”). Ironiczny stosunek podmiotu lirycznego do mieszczan podkreślają też zdrobnienia („krawacik”, „kieszonki”, „kwitki”).
Wiersz Tuwima jest dosadną krytyką mieszczaństwa, jego braków intelektualnych, bezcelowego i monotonnego życia. Autor ukazuje beznadziejność codzienności mieszkańców miast na przykładzie jednego dnia z życia typowego przedstawiciela tej grupy społecznej. Czas jest wypełniony nudnymi czynnościami, mieszczanin cały dzień jest w ruchu, a jednak nic istotnego nie wydarza się w jego życiu.
Bohater liryczny nie ma głębszych przemyśleń, interesują go tylko dobra materialne. Jego życie wypełnione jest zaspokajaniem swoich potrzeb i gromadzeniem pieniędzy. W wieczornej modlitwie mieszczanin prosi o pokój w kraju i spokojną egzystencję, obawia się jedynie niedostatku i wojny.
Tuwim ukazuje mieszkańców miast w taki sposób, jakby nie byli zdolni do rozwoju. Nie mają własnego systemu wartości. Ich światopogląd jest ograniczony, nie ma w nim miejsca na zmiany. Pozornie interesują się kulturą, sportem, chodzą do kina i teatru, a jednak są odporni na przeżycia intelektualne. Mieszczanom najbardziej zależy na cudzej opinii, nie chcą stracić w oczach swojego otoczenia, przesadnie dbają o wygląd. Utwór jest satyrą na międzywojenne mieszczaństwo, kierujące się egoizmem i skąpstwem. Poeta krytykuje fragmentaryczne postrzeganie rzeczywistości i ograniczone horyzonty otaczających go ludzi.
Przedstawione w utworze podejście do miejskiego życia jest całkowicie odmienne od wcześniejszych utworów Tuwima, pełnych fascynacji miastem. Wiersz stanowi przykład antyurbanizmu, krytyki wszystkich aspektów, związanych z aglomeracjami. Miasto jest utożsamiane ze wszystkim co złe, fałszem, zakłamaniem, egoizmem, chorobami.
W utworze wielokrotnie pojawia się słowo „straszny”, w ten sposób podmiot liryczny określa mieszczan, ich mieszkania, wszystkie elementy codziennej egzystencji. Mieszkańcy miasta pozornie są żywi, jednak funkcjonują w sposób automatyczny. Osoba mówiąca opisuje ich w karykaturalny sposób, mieszczanie sami się ośmieszają, przywiązując wagę do nieistotnych kwestii. Pragną uchodzić za obytych i kulturalnych, a w rzeczywistości powtarzają tylko frazesy przeczytane w gazetach. Pozornie poszerzają swoje horyzonty, by mieć o czym mówić w towarzystwie. Pozostają zamknięci na nowości, odcinają się od realnego życia. Nie potrafią wyciągać wniosków ze swoich obserwacji. Czytanie gazet, wizyty w kinie czy teatrze mają na celu tylko wypełnianie wolnego czasu – mieszczanie są odporni na rozwój, ich głowę podmiot liryczny porównuje do nieudanego ciasta z zakalcem.
W opisie dnia mieszkańca miasta dominuje poczucie pustki i bezsensu, które wywołują przerażenie u czytelnika. Podmiot liryczny nie jest już zafascynowany codziennym życiem, jego monotonia budzi w nim grozę. Wartości wyznawane przez mieszczan są pozorne, zainteresowanie kulturą ma na celu zaimponowanie innym, pobożność jest fałszywa. Los mieszkańców miasta jest tragiczny, osoba mówiąca nie widzi nadziei na jego poprawę. Mieszczanie nie są zdolni do żadnych zmian, całe ich życie będzie wyglądało tak, jak ten jeden przykładowy dzień.
Mieszczanom brak cech indywidualnych, co wręcz uniemożliwia ich postrzeganie jako odrębne jednostki. Cały utwór ukazuje klasę społeczną, która myśląc nieustannie o swojej wyjątkowości, ostatecznie zlewa się w bezkształtną masę. Mieszczanom łatwiej jest tkwić w utartych schematach, gdyż zapewniają one spokój i akceptację swojego środowiska.
Wiersz Tuwima przedstawia mieszczaństwo jako klasę aspirującą, zdominowaną przez materializm i nadmierną troskę o opinię otoczenia. Poprzez ironię i satyrę poeta uwypukla wszelkie przywary charakterystyczne dla mieszczańskiego stylu życia.
Aktualizacja: 2025-08-31 22:29:58.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.