„Nowa Heloiza” to powieść, której autorem jest Jean Jacques Rousseau. Powstała ona w 1761 roku i zalicza się do prozy sentymentalnej. Nawiązuje treścią do opowieści o Abelardzie i Heloizie z okresu średniowiecza, stąd tytuł dzieła.
Spis treści
Historia Julii i Saint-Preuxa ukazuje dramat miłości rozdartej między namiętnością a cnotą i wiernością. Początkowe listy to wyznania nauczyciela i odpowiedzi Julii, pełne wahań, nakazów, dystansu i chwilowych uniesień. Ich uczucie rozwija się w tajemnicy, jest też przerywane chorobami, podróżami, powrotami i rozstaniami. Klara, powiernica Julii, wspiera ją, lecz także napomina w razie potrzeby. Milord Bomston staje się obrońcą i rzecznikiem kochanków, choć ostatecznie Julia zostaje wydana za Wolmara. Kolejne listy opisują życie rodzinne dziewczyny, wychowanie dzieci, codzienność w Clarens, a także próby, którym Wolmar poddaje żonę i Saint-Preuxa. Julia, wierna mężowi, lecz świadoma dawnego uczucia, zmaga się z tajemniczym zmartwieniem. W końcu po uratowaniu tonącego dziecka Julia zapada na ciężką chorobę i umiera pogodzona ze światem, wyznając wiarę opartą na religii naturalnej. W ostatnich słowach prosi Saint-Preuxa o opiekę nad rodziną i sugeruje mu związek z Klarą. Powieść kończy się tragicznie, gdyż Klara pozostaje samotna.
Nauczyciel Saint-Preux jest zakochany w Julii. W pierwszym liście wyznaje jej miłość. Prosi, by to ona go wygnała, ponieważ sam nie potrafi jej opuścić. W kolejnym liście skarży się na jej milczenie, które sprawia mu ogromny ból. W trzecim błaga, aby nie traciła cierpliwości, zapewnia, że to już ostatni raz, kiedy się jej narzuca. Wyznaje, że jego uczucie nie jest chwilowym szaleństwem, lecz prawdziwą i głęboką miłością. Julia odpowiada krótko, że pan może zostać. On jednak odpisuje, że trzeba wyjechać. W drugim bileciku Julia prosi, by zdobył się na coś więcej niż ucieczkę. On odpowiada, że pragnie odebrać sobie życie. W trzecim bileciku Julia woła prosi, by się przed tym wstrzymał. Wreszcie dziewczyna wyznaje mu miłość, pisząc o cnocie i o tym, jak wielkie znaczenie ma dla niej to uczucie. On odpowiada, że jest szczęśliwy i prosi, by się nie martwiła, bo sumienie ich rozgrzeszy w imię miłości.
Julia pisze do Klary, składając wyrazy współczucia z powodu śmierci guwernantki. Informuje, że ojciec wyjechał, ale matka nie spuszcza z niej oczu z przyzwyczajenia. Prosi Klarę o szybki przyjazd. Tamta odpowiada, że nie wie, czy przyjedzie, ale współczuje Julii. Nauczyciel pisze do ukochanej, ponownie wyznaje jej miłość, ale ma też za złe nieufność i strach. Julia w kolejnych listach napomina go, pragnie poddać ich miłość cnocie. Saint-Preux zgadza się na narzucony dystans. W następnym liście sugeruje naprawienie szkód wyrządzonych nauce przez roztargnienie.
Julia donosi, że przybyła z rodziną na wieś, opisuje spacer. Nauczyciel odpowiada, wspominając o pierwszym pocałunku, który go poraził. Julia prosi go o rozstanie na pewien czas, posyła mu pieniądze, zabrania osobistego pożegnania i powrotu bez jej nakazu. On się sprzeciwia i oburza, że Julia posyła mu pieniądze, lecz w końcu zgadza się na wyjazd i przyjmuje dar, uznając je za zapłatę za bezpłatnie udzielane lekcje. Julia donosi mu o powrocie ojca, o jego szlacheckiej dumie i wyznaczeniu stałej pensji nauczycielowi, której nie może przyjąć. Rozpacz Saint-Preuxa zamienia się powoli w melancholię.
W kolejnym liście opisuje podróż do Valais. Pisze, że honor nie pozwala mu przyjąć pieniędzy od Julii, nie chce być najemnikiem dla jej ojca, wspomina o „Listach Abelarda i Heloizy”. Julia odpowiada, że tęskni za nim, podaje nowy adres. On także pisze o tęsknocie. Klara donosi, że Julia zachorowała. Tamta skarży się Klarze, że gdy wróciła do zdrowia, ta wyjechała, i czyni aluzję do przyrzeczenia ręki Julii baronowi de Wolmar. W kolejnym liście Julia rozpacza. Klara pociesza ją i radzi, uważa tę miłość za uczucie piękne i wyjątkowe, choć nie pochwala jej błędu.
Julia planuje dłuższy pobyt z kochankiem w górach podczas polowania, lecz plan nie dochodzi do skutku. Narzeczony biednej dziewczyny, Fanchon Regard, którą opiekuje się Julia, zostaje wzięty do wojska, a ona sama jest narażona na zaloty bogacza. Saint-Preux jedzie uwolnić narzeczonego Fanchon, a Julia i Klara przygotowują wesele.
Julia pisze o pragnieniu zobaczenia się, wspomina o nieudanym spotkaniu podczas wesela Fanchon Regard i Claude Aneta. On odpowiada, że był w jej pokoju, a ona zemdlała, gdy go zobaczyła. W kolejnym liście wyznaje, że jego miłość nie jest już tak gwałtowna. Pojawiają się nowe problemy. Milord Edward Bomston, bogaty Anglik poznany przez Saint-Preuxa w czasie podróży, przybywa do Vevey i pragnie poślubić Julię, aby zapomnieć o swoich niefortunnych doświadczeniach miłosnych. Dochodzi do gwałtownej sprzeczki i Saint-Preux wyzywa go na pojedynek. Julia wyznaje lordowi, że jest kochanką nauczyciela. Ten, rozbrojony jej szczerością, przeprasza publicznie oponenta i postanawia przyczynić się do szczęścia młodych.
Klara pisze, że w miasteczku krążą plotki o tej niezwykłej miłości. Tłumaczy, że należy odsunąć kochanka. W domu Julii dochodzi do kłótni. Ojciec wyrzuca córce miłość do nauczyciela i posuwa się aż do spoliczkowania jej, choć nie zna prawdy o ich schadzkach. Klara ratuje reputację Julii, polecając milordowi Bomstonowi, by zabrał Saint-Preuxa do Anglii.
Milord Bomston proponuje kochankom gościnę w Anglii i ofiaruje im połowę swojego majątku. Julia jednak nie chce ranić rodziców i odmawia. Bomston odwozi zrozpaczonego Saint-Preuxa do Paryża, sam zaś udaje się do Rzymu, gdzie widuje dwie piękne kobiety. Saint-Preux, już w Paryżu, opisuje Julii swoje wrażenia. Julia odpowiada, że wierzy w ich wspólną przyszłość, pyta o szczegóły jego pobytu, lecz zarzuca mu salonowy styl w listach. Informuje też, że Klara wkrótce wychodzi za pana d’Orbe i że narzeczeni są bardzo szczęśliwi.
Saint-Preux pisze, że miłość czyni mężczyzn dziecinnymi, wspomina także o wpływie środowiska na jednostkę. W następnym liście wyznaje, że wielki świat zaczyna go wciągać. Julia donosi mu o ślubie Klary i pana d’Orbe, a także o tym, że odbiera od kuzynki jego listy, co później doprowadzi do przejęcia ich przez rodziców. Państwo d’Etange przyjmują w domu młodych ludzi, którzy pragną dobrze się ożenić. Saint-Preux zamierza udać się do Anglii, przekonany, że tylko tam, gdzie lud ma udział w rządach, może jako mieszczanin dojść do urzędów i zasłużyć na rękę Julii.
Ukochana przesyła mu pakiecik z amuletem. On opisuje paryżanki, a potem niecierpliwie czeka na przesyłkę, aż wreszcie otrzymuje portrecik ukochanej. Do pani d’Orbe wysyła sprawozdanie z wyjścia do opery. Julia wspomina, że odwiedził ich włoski malarz miniatur i po kryjomu poprosiła go o kopię dla Saint-Preuxa. On odpowiada, że bardziej podoba mu się oryginał niż kopia.
W kolejnych listach opisuje lekkomyślne odwiedziny w domu publicznym, żal i rozpacz, że pod wpływem wina zdradził Julię. Ona przebacza, ale też ostrzega. Wreszcie Julia pisze, że prawdopodobnie jej matka znalazła listy do Saint-Preuxa.
Klara błaga Saint-Preuxa, aby wyrzekł się Julii, ponieważ odnalezione listy doprowadziły panią d’Etange do ciężkiej choroby, spotęgowanej koniecznością ukrywania prawdy przed surowym mężem. W liście do pani d’Etange Saint-Preux przyrzeka, że będzie żył z dala od ukochanej. Następnie wysyła ten list pani d’Orbe i ponownie wyrzeka się miłości. Kolejne listy przynoszą wiadomość o śmierci matki Julii oraz wymuszoną przez barona d’Etange zgodę Saint-Preuxa na zwolnienie kochanki z przysięgi dozgonnej wierności. Lord Edward podtrzymuje na duchu zrozpaczonego przyjaciela, a Klara donosi mu, że pani d’Etange zmarła śmiercią naturalną, a nie ze zgryzoty, jak podejrzewała Julia.
Do Vevey przybywa pan de Wolmar, któremu ojciec Julii obiecał jej rękę. Dziewczyna się gwałtownie sprzeciwia, a wkrótce potem choruje na ospę. W chwili największego osłabienia dostrzega przy swoim łożu Saint-Preuxa. To, co później brała za halucynację, okazuje się rzeczywistością, bowiem młodzieniec, zawiadomiony przez Klarę, przybył do jej domu i dobrowolnie zaraził się tą straszną chorobą. Milord Edward odnalazł go w Dijon i otoczył opieką. Wobec zbliżającego się ślubu Julii Saint-Preux postanawia nadal ją widywać, uważając swoje prawa do niej za świętsze niż te męża.
List od Klary zawiadamia go o małżeństwie Julii i pana de Wolmar. Dziewczyna pisze, że znają się już sześć lat, wspomina śmierć matki, własną chorobę, walkę z ojcem i ślub z Wolmarem. On odpowiada, że zawsze pozostanie jego. Julia opisuje Wolmara i żegna Saint-Preuxa na zawsze. Następuje dyskusja Saint-Preux i Bomstona o samobójstwie, które nieszczęśliwy kochanek uważa za rozwiązanie. Milord Edward informuje, że wybiera się w podróż po świecie na trzy lata. Saint-Preux w liście do pani d’Orbe oznajmia, że również wyrusza na taką wyprawę.
Owdowiała Klara pragnie wraz ze swoją sześcioletnią córką osiedlić się bliżej Julii. Tamta prowadzi spokojne życie, wychowuje dwóch synów, lecz dręczy ją myśl, że nigdy nie wyznała mężowi swojej dawnej miłości do Saint-Preuxa. W liście do pani d’Orbe Saint-Preux opisuje podróż dookoła świata, wspominając, że aż cztery razy przekroczył równik. Pan de Wolmar przesyła zaproszenie do domu, a Julia dopisuje kilka słów od siebie. Pani d’Orbe potwierdza zaproszenie w liście do Saint-Preuxa.
W kolejnym piśmie do Edwarda Saint-Preux dzieli się wrażeniami z przyjazdu do domu Julii. Ona zaś opisuje Klarze spotkanie dawnego ukochanego i stwierdza, że będzie mogła żyć z nim pod jednym dachem, nie narażając na szwank wierności małżeńskiej. W listach ósmych i dziewiątych mowa jest o oddaniu na wychowanie Julii córki Klary.
Saint-Preux w liście do milorda Edwarda opisuje dom w Clarens i stosunki panujące między państwem a służbą. W kolejnym liście do Edwarda zaznacza, że w Clarens nie ma miejsca na bezczynność i lenistwo. Opowiada o spacerze z Julią i dziećmi do Elizeum, opisując piękno tego zakątka.
Pani de Wolmar w liście do pani d’Orbe zdradza, że Wolmar wyjawił Julii i Saint-Preuxa tajemnicę swojego urodzenia. Uleczył Julię z jej dawnej miłości, a teraz pragnie wspomóc także Saint-Preux. Chce zatrzymać go w Clarens jako preceptora swoich synów, lecz zanim to nastąpi, zamierza poddać go próbie i wyjeżdża na kilka dni. Julia pisze o bólu dawnego grzechu.
Klara uspokaja Julię i radzi jej zostać pod nieobecność męża z Saint-Preuxem, któremu ufa całkowicie. Pan de Wolmar w liście do pani d’Orbe wspomina o planowanym małżeństwie swojego syna z córką Klary, o roli Saint-Preuxa jako nauczyciela oraz o uczuciu, które łączyło go z Julią. Saint-Preux wyznaje Bomstonowi, że Julię trawi jakaś sekretna troska. Julia w liście do męża pisze, że wystawia ją na zbyt ciężkie próby.
Wreszcie w liście do milorda Edwarda Saint-Preux opisuje wspólną wyprawę łódką z Julią. Zaskoczyła ich burza, łódź zatonęła, lecz oboje ocaleli. Następnie udali się na spacer do górskiej samotni.
Lord Edward zapowiada swój rychły przyjazd do Clarens. Opisuje też dom Wolmarów, zamożny, pełen radości, bez gnuśności i lenistwa, gdzie Julia rozmawia z poddanymi i nędzarzami. W kolejnym piśmie mowa o wizycie gości, macierzyństwie, dzieciach, ich rozwoju, edukacji, wychowaniu, czytaniu i religii, a także o oczekiwaniu na przyjazd milorda. Bomston pyta o tajemną zgryzotę Julii. Saint-Preux wyjaśnia Edwardowi, że jej przyczyną jest ateizm Wolmara, podczas gdy jego żona pozostaje głęboko pobożna i pragnie unikać zła.
Saint-Preux opowiada o przyjeździe Klary do Clarens i uroczystym powitaniu jej przez cały dom. Klara ma tam zamieszkać na stałe. W kolejnym liście pisze, że Clarens podoba mu się, bo przypomina wieś, a winobranie okazało się pomyślne. Dziękuje Wolmarowi za jego zaufanie. Pani d’Orbe donosi, że wyjechał z milordem do Włoch, lecz ma złe przeczucia, ponieważ podczas pierwszej nocy dręczy go sen, w którym Julia ukazuje się na marach. Zawracają, a Saint-Preux słyszy z ogrodu głos ukochanej i uspokojony rusza w dalszą drogę.
Bomston pragnie w Rzymie zakończyć swoje relacje z dwiema kobietami, a Klara wyznaje Julii, że Saint-Preux nie jest jej obojętny. Następnie pojawia się list dziecka, czyli córeczki Klary do matki.
Listy od pierwszego do ósmego wciąż opowiadają o romansach Bomstona, któremu Saint-Preux przysłużył się, nakłaniając go do odzyskania wolności. Równocześnie pojawia się wątek uczucia Klary do nieobecnego przyjaciela. Piąty list stanowi swoisty hołd złożony Genewie, bo Klara, bawiąc na ślubie brata, opisuje to miasto Julii.
Następnie pojawia się list od Fanchon Anet, służącej, która opisuje dramatyczne wydarzenie. Julia ratuje bowiem tonące dziecko i w wyniku tego ciężko choruje. Kolejny list, rozpoczęty przez panią d’Orbe, a dokończony przez pana de Wolmar, przynosi tragiczną wiadomość. Julia nie żyje.
W obszernym liście pan de Wolmar pisze, że przed śmiercią Julia złożyła wyznanie wiary, dalekie od tradycji, jednak przyjęte bez sprzeciwu przez pastora. Daje mężowi do zrozumienia, że jej śmierć jest ceną za jego ateizm. Julia umiera w nocy, po chwilowym polepszeniu, wśród bliskich, w atmosferze tkliwości i spokoju. Wolmar opisuje rozpacz Klary i innych domowników, prosząc Saint-Preuxa o przyjazd do Clarens.
W kolejnym liście Julia wyjawia długo skrywaną prawdę. Na próżno walczyła z uczuciem, a śmierć uważa za jedyny ratunek przed złamaniem wiary małżeńskiej. Doradza Saint-Preuxa związek z Klarą i prosi, by otoczył opieką jej męża i dzieci. Ostatni list ujawnia, że Klara nie decyduje się na ponowne małżeństwo i będzie żyła samotnie.
Aktualizacja: 2025-10-02 20:30:55.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.