„Pożegnanie jesieni” to jedno z najbardziej znanych dzieł Stanisława Ignacego Witkiewicza, czyli Witkacego. Przedstawia on losy młodego dekadenta, Atanazego Bazakbala, które rozgrywają się na tle wybuchającej rewolucji, która następnie prowadzi państwo do dyktatury. W swoim tekście Witkacy wykorzystał wiele znanych i popularnych motywów literackich, które budują fabułę dramatu i jego świat przedstawiony.
Spis treści
Jednym z najważniejszych elementów składających się na dzieło Witkacego pozostaje motyw rewolucji. Rozgrywa się ona w tle wydarzeń składających się na życie głównego bohatera, Atanazego Bazakbala. Bohaterem symbolizującym rewolucję i jej nadejście jest Sajetan Tempe, który z czasem staje się niezwykle ważną osobą związaną z tymi wydarzeniami. Rewolucja nadchodzi stopniowo i nikt nie próbuje jej powstrzymać. Degraduje ona świat przedstawiony, aż wreszcie umożliwia wprowadzenie dyktatury w kraju. Potem zaś zaczyna pożerać własne dzieci. Rewolucja wiąże się też z licznymi ograniczeniami dla obywateli, ponieważ jest ona właśnie dyktaturą. W dramacie rewolucja przychodzi aż trzykrotnie, zanim osiągnie swoje cele.
W dramacie Witkiewicz wykorzystał także motyw miłości. Łączy ona głównego bohatera, Atanazego, z jego narzeczoną Zosią. Uczucie jest tak silne, że Atanazy koniecznie musi programowo zdradzić ukochaną. Czyni to z Helą, demoniczną kobietą, do której czuje nieodparte pociąganie. Atanazy nie potrafi pogodzić ze sobą miłości i namiętności, co z kolei doprowadza do tego, że nieustannie zdradza żonę, którą ponoć bardzo kocha, czym doprowadza do jej samobójstwa. Dopiero wtedy zrozpaczony Atanazy zaczyna pojmować, czym jest miłość i jak głębokie uczucie żywił do własnej żony. Tęsknota za nią jego też niemal prowadzi do odebrania sobie życia, ale powstrzymuje go przed tym namiętność, jaką wciąż odczuwa wobec Heli. Jednak z czasem nawet i to uczucie ulega wypaleniu.
Z miłością i uczuciami wiąże się motyw zdrady. Miłość Atanazego do narzeczonej jest tak głęboka, że jest tak głęboka, że dla szczęścia własnego, a także Zosi, musi on ją zdradzić z demoniczną Helą Bertz. Zdrada jest tu wykorzystywana jako narzędzie w związku. Atanazy żałuje swojego czynu, ale wciąż się go dopuszcza, nawet na przyjęciu weselnym po ślubie z Zosią. Zdrada jest także częścią jego eksperymentów seksualnych z przyjacielem, jakich doświadcza po kokainie. Takie zachowanie prowadzi ostatecznie do tragedii, czyli samobójstwa ciężarnej Zosi. Potem z kolei Atanazy jest zdradzany w podróży przez Helę, co go wyczerpuje i skłania do porzucenia kobiety.
W tekście niezwykle ważny jest motyw sztuki, a raczej jej upadku, który wieszczy Witkacy. Artyści przestali bowiem być indywidualistami, a sztuka straciła swoją metafizyczną absolutność. Wymiera także religia, a społeczeństwo się mechanizuje. Atanazy w tekście odgrywa rolę artysty niespełnionego, który nie jest w stanie realizować swojej sztuki, co z kolei przekłada się na jego kryzys emocjonalny i egzystencjalny. Sztuka ma upadać, ponieważ zanadto oddaliła się już od społeczeństwa i stała się zbyt arystokratyczna i nieprzystępna.
Całemu dramatowi nieustannie motyw katastrofy. Katastrofizm zyskał na szczególnej popularności w dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy to wspomnienie jednej wojny i groźba kolejnej determinowały ludzkie myślenie i przewidywania nadciągającego końca świata. Przeżywający kryzys Atanazy z utęsknieniem wypatruje jakiejś wielkiej katastrofy. Ostatecznie przychodzi ona w formie rewolucji.
W tekście nieustannie wraca motyw śmierci. Pojawia się on przede wszystkim wraz z samobójczą śmiercią Zosi, która nie wytrzymała kolejnych zdrad i kłamstw męża, więc odebrała sobie życie, będąc w ciąży. Po jej odejściu Atanazy z kolei cierpi z powodu nawracających myśli samobójczych.
W tekście pojawia się motyw dalekiej podróży do obcych krajów, która dla bohaterów stanowi ucieczkę od problemów, a także od nich samych.
W dramacie Witkacego wykorzystał motyw religii do pokazania, w jaki sposób umiera ona wraz z postępującą mechanizacją społeczeństwa.
Aktualizacja: 2025-09-30 23:04:35.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.