Pomimo wielu humorystycznych elementów „Wizyty starszej pani” możemy rozpatrywać ten dramat jako tragedię. Jest tak za sprawą Alfreda Illa — szanowanego mieszkańca Gullen, za którego życie wszechwładna Klara Zachanassian proponuje społeczności miliard w gotówce. Innym elementem tragicznym wydaje się sama Klara — postać uosabiająca antyczne fatum.
Spis treści
Tragedia to jeden z najważniejszych gatunków literackich, wywodzący się ze starożytnej Grecji, który wciąż znajduje swoje miejsce w literaturze i kulturze współczesnej. Cechą charakterystyczną tego gatunku jest konflikt tragiczny, czyli postawienie bohatera w sytuacji, w jakiej musi zmierzyć się z dwoma równorzędnymi, ale przeciwstawnymi racjami. Wybór bohatera zawsze prowadzi do katastrofy, niezależnie od podjętej decyzji. Konflikt tragiczny nie jest prostym wyborem między dobrem a złem. W tragedii antycznej bohater znajdował się pod władzą sił wyższych. Najczęściej siłami tymi byli bogowie ingerujący w życie ludzi. Przykładem takiej interwencji jest fatum, czyli nieuchronny los, z którym bohater nie mógł wygrać, niezależnie od podjętych działań. Fatum symbolizowało porządek świata, w którym jednostka była niezdolna do zmiany swojego przeznaczenia. Bohater antycznej tragedii, taki jak Edyp czy Antygona, musiał pogodzić się z tym, że jego klęska jest nieunikniona, a wszelkie działania – choć heroiczne – prowadziły do katastrofy. Współczesna tragedia, choć różni się od antycznej pod względem formy i kontekstu, nadal zachowuje pewne dawne cechy. W dzisiejszych czasach siłą wyższą często staje się system społeczny, polityczny czy ekonomiczny, dławiący jednostkę i uniemożliwia jej pełną realizację swojego potencjału. Siła wyższa współczesnej tragedii to wszystko, co przekracza człowieka i nad nim dominuje. Takie podejście pozwala przenieść klasyczne idee tragedii na grunt współczesnych problemów, czyniąc gatunek aktualnym i uniwersalnym.
Tragizm w dramacie Friedricha Dürrenmatta „Wizyta starszej pani” koncentruje się wokół postaci Alfreda Illa, który staje się celem zemsty Klary Zachanassian. Alfred Ill jest początkowo przedstawiony jako szanowany obywatel miasteczka Güllen – mąż, ojciec, człowiek o ustabilizowanej pozycji społecznej. Jednak za pozorami normalnego życia kryje się mroczna tajemnica. W młodości porzucił ciężarną Klarę, co więcej – w akcie desperacji i aby uniknąć odpowiedzialności, przekupił dwóch pijaków, aby fałszywie zeznawali przeciwko niej w sądzie, rujnując jej reputację. Po latach Klara powraca do Güllen jako zamożna milionerka i oferuje olbrzymią sumę pieniędzy w zamian za zabójstwo Alfreda. Ta propozycja stawia bohatera w sytuacji bez wyjścia – społeczeństwo, które początkowo go poważa i wspiera, zaczyna stopniowo uginać się pod ciężarem długów, aż wszyscy się od niego odwracają. Alfred Ill, osaczony przez wpływy Klary i zmuszony do skonfrontowania się z własną przeszłością, aby za nią zapłacić najwyższą cenę, staje się postacią tragiczną, która nie ma możliwości ucieczki od swojego losu. Ostatecznie, przyznając się do dawnych win, Alfred akceptuje swój tragiczny koniec i poddaje się woli społeczeństwa, co w akcie śmierci nadaje mu moralną wielkość.
Tragizm Alfreda Illa opiera się na konflikcie tragicznych racji, co nie pozostawiają bohaterowi żadnej możliwości uniknięcia katastrofy. Z jednej strony Alfred stara się walczyć o własne życie, licząc na solidarność i wsparcie społeczeństwa Güllen. Z drugiej, sprawiedliwość domaga się ukarania go za przeszłe zbrodnie, a społeczeństwo – początkowo niechętne do przyjęcia propozycji Klary – poddaje się presji jej pieniędzy. Tragizm sytuacji wynika z faktu, że każda droga prowadzi do klęski: poddanie się woli Klary oznacza jego śmierć, ale próba ratowania życia pozostawia go obciążonym dawnymi winami i moralnym upadkiem. Konflikt Alfreda nie jest więc jedynie walką z otaczającymi go ludźmi, lecz również zmaganiem się z pojęciem sprawiedliwości, która wymaga poniesienia konsekwencji za dawne czyny.
Ostatecznie Alfred Ill godzi się ze swoim losem. W akcie przyznania się do dawnych zbrodni i poddania się społeczeństwu, Alfred się moralnie oczyszcza. Akceptuje nieuchronność swojego losu. W akcie śmierci Alfred symbolicznie odkupuje swoje winy, a jego tragiczna historia staje się uniwersalną opowieścią o walce jednostki z problematyką różnicowania dobra i zła.
Friedrich Dürrenmatt zawarł w swoim dramacie również nawiązania do tragedii antycznej. Jak powiedziano wcześniej, w starożytności bohater skazany był na walkę z fatum lub karę za złamanie boskich nakazów. W dramacie Dürrenmatta funkcję fatum przyjmuje Klara Zachanassian, tytułowa „starsza pani”. Dzięki swoim pieniądzom ma nieograniczone możliwości. Alfred nie może od niej uciec, tak jak w antyku bohater nie mógł uniknąć swojego fatum.
Sama kreacja Klary przywodzi na myśl antyczne bóstwo. Kobieta jest ekscentryczna, pozbawiona ludzkich odruchów i wszechpotężna. Noszona na lektyce przez grupę ekscentrycznych postaci, w karykaturalny sposób przywołuje na myśl dawne procesje ze świętymi posągami. Nie można w niej znaleźć krztyny litości, a jedynie zimną chęć zemsty. Dlatego też jedna z postaci dramatu porównuje ją do starożytnej Medei. Odbiorca szybko wyłapie również podobieństwo z samą boginią zemsty — Nemesis.
Aktualizacja: 2025-01-11 12:39:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.