Scena grabarzy w „Hamlecie” Williama Szekspira to jeden z najbardziej symbolicznych momentów w literaturze światowej, łączący humor i groteskę w rozważaniach nad sensem życia i śmierci. Jest to nie tylko dramatyczny moment pożegnania ze zmarłą Ofelią, ale też rozważania o uniwersalnym charakterze, aktualne do dzisiaj.
Spis treści
Scena z grabarzami z piątego aktu tragedii jest jednym z najbardziej znanych fragmentów dramatów Szekspira. To realistyczny obraz cmentarza, gdzie grabarze kopią grób Ofelii, ukazuje nie tylko praktyczne aspekty życia i śmierci, ale także zapowiada nadejście barokowego teatru grozy i niesamowitości. Przeplatanie motywów vanitas, memento mori i danse macabre nadaje tej scenie filozoficzną głębię i uniwersalne znaczenie.
W czasach Szekspira z powodu ograniczonej przestrzeni na cmentarzach stare groby były rozkopywane, a szczątki dawnych zmarłych wydobywane i przenoszone. Widok czaszek i kości przypominał żyjącym o ich własnej śmiertelności. Obecność grabarzy i ich swobodnego podejścia do zmarłych wprowadza element makabry. Rozmowa grabarzy, łącząca humor z refleksją filozoficzną, doskonale ilustruje kontrast między codziennym kontaktem ze śmiercią a powagą, z jaką postrzega ją reszta społeczeństwa.
Ofelia, podejrzewana o samobójstwo, korzysta z przywilejów wynikających z jej pozycji społecznej, co zapewnia jej chrześcijański pogrzeb. Z kolei zwykły człowiek w podobnej sytuacji nie mógłby liczyć na takie traktowanie. Ta różnica ukazuje wyraźnie zhierarchizowane społeczeństwo i przywileje klasowe, obecne również w sferze śmierci. Realizm tej rozmowy podkreśla jednocześnie, jak codzienne doświadczenia grabarzy odzierają śmierć z mistycyzmu, redukując ją do rutynowych obowiązków.
Specyficzny humor, pojawiający się w rozmowie grabarzy, również wzmacnia makabryczny wymiar sceny. Szczególnym przykładem jest zagadka o zawodzie bardziej trwałym niż murarz czy cieśla. Odpowiedź – grabarz lub twórca szubienic – odzwierciedla ironię ludzkiego życia, które zawsze kończy się śmiercią. To czarny humor, podkreślający nieuniknioność ludzkiego losu. Obraz czaszek i kości grabarze traktują niemal obojętnie. Dla odbiorców sztuki widok grabarza trzymającego czaszkę był przerażający, a jego postawa wobec zmarłych – niewątpliwie szokująca. To oddaje wielowymiarowość postrzegania śmierci: jako codziennego elementu życia i zarazem źródła lęku oraz tajemnicy.
Motyw memento mori ("pamiętaj o śmierci"), stanowi istotny element sceny z grabarzami. Przypomnienie o nieuchronności końca życia jest doskonale ujęte w obrazie czaszek wydobywanych z ziemi. W kulturze XVI i XVII wieku czaszki, zarówno w malarstwie, jak i rzeźbie, były popularnym symbolem przemijania, ulotności życia oraz jego marności. Hamlet, trzymając czaszkę błazna Yorika, wspomina czasy dzieciństwa, beztroskie chwile pełne radości i śmiechu. Yorik to teraz jedynie martwy fragment przeszłości. Ten moment refleksji podkreśla marność ludzkich ambicji i sukcesów. Książę uświadamia sobie, że śmierć dosięgnie każdego, niezależnie od pozycji społecznej, dokonań czy bogactwa. To przerażające odkrycie kładzie się cieniem na jego myślach. W obliczu śmierci przeszłość i osiągnięcia zdają się bez znaczenia, a Hamlet zdaje sobie sprawę, że nikt, nawet królewskie rody, nie jest w stanie uciec od swego końca.
Motyw danse macabre, czyli tańca śmierci, w średniowiecznej i renesansowej kulturze symbolizował równość wszystkich ludzi wobec śmierci – w tym tańcu wszyscy, od królów po żebraków, podają sobie ręce i kroczą wspólnie ku nieuchronnemu przeznaczeniu. Szekspir nawiązuje do tego motywu poprzez refleksje Hamleta o tym, jak prochy Aleksandra Wielkiego mogły zostać wykorzystane do zatkania beczki piwa. Ten obraz groteskowo pokazuje, że nawet najwięksi władcy, którzy rządzili światem i zostawili po sobie nieśmiertelną sławę, w obliczu śmierci stają się częścią tego samego cyklu natury, co najzwyklejsi ludzie. Hamlet, obserwując kości wyrzucane z grobów, dostrzega jednakowość ludzkiego losu – niezależnie od tego, czy człowiek był królem, błaznem czy prostym chłopem. Myśl, że królowa Gertruda, król Klaudiusz czy sam Hamlet również skończą jako bezimienne kości w ziemi, nadaje tej scenie niezwykłą moc.
Pytanie: „Jak długo leży człowiek w ziemi, nim zgnije?” może być interpretowane dosłownie i metaforycznie. Rozkład symbolizuje nie tylko śmierć fizyczną, ale i moralną degrengoladę Danii. Hamlet, uwięziony w świecie intryg i obowiązków, dostrzega zepsucie otaczającej go rzeczywistości. Uważa Danię za więzienie, gdzie jego dusza jest skrępowana przez nakazy zemsty, utratę bliskich i dyplomatyczne gry o władzę. Odniesienia do rozkładu mogą także wskazywać na przemijanie ideałów i wartości, które niegdyś definiowały ludzkie życie. Szekspir tworzy więc nie tylko dramat jednostki, ale i całego społeczeństwa.
Prozaiczne rozmowy grabarzy kontrastują z głębokimi, filozoficznymi refleksjami Hamleta na temat życia, śmierci i przemijania. Groteskowy wymiar sceny wyraża się w zestawieniu codziennej pracy grabarzy – rozkopywania grobów, odkrywania czaszek i rozmów o rozkładzie ciał – z poważnymi pytaniami o sens istnienia. To pozwala na ukazanie tragicznych aspektów ludzkiego życia w formie, która jest zarówno przystępna, jak i ironiczna. Na przykład zagadki grabarzy dotyczące zawodów, które przetrwają wieki podkreślają trwałość śmierci w kontraście do ulotności ludzkich osiągnięć. Prosty, miejscami prostacki humor przeplata się z poważnym przesłaniem o nieuchronności śmierci i równości wszystkich wobec niej. W groteskowej rzeczywistości tej sceny nawet poważne i dostojne figury, takie jak król czy błazen, stają się jedynie kośćmi, nieodróżnialnymi od siebie w wielkim tańcu śmierci.
Uniwersalność sceny tkwi w jej łączeniu humoru z filozoficzną refleksją. Postać Hamleta, stojąca pośród czaszek, staje się symbolem ludzkiego rozdarcia pomiędzy życiem a świadomością śmierci. Pytania, które zadaje Hamlet, nie dotyczą jedynie jego sytuacji – mają uniwersalny charakter, odwołując się do egzystencjalnych rozterek każdego człowieka. Dzięki temu scena ta nieustannie inspiruje i porusza zarówno czytelników, jak i widzów na całym świecie. Jej ponadczasowe przesłanie o marności ludzkiego życia i nieuchronności śmierci sprawia, że pozostaje aktualna nawet w dzisiejszych czasach.
Aktualizacja: 2025-01-01 19:54:29.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.