Sztuka może odgrywać w życiu człowieka bardzo istotną rolę, ponieważ niejednokrotnie pozostaje źródłem porozumienia, mimo upływu lat i zachodzących na świecie zmian. Wiele uniwersalnych wartości łatwiej jest przekazać za pomocą sztuki, niż mówiąc wprost. Przykłady takich postaw znajdziemy w powieści Antoniego Libery Madame i wierszu Adama Asnyka Do młodych.
Powieść Madame autorstwa Antoniego Libery opowiada głównie o fascynacji nastoletniego ucznia nauczycielką francuskiego, czyli tytułową Madame. Ma jednak również bogate tło historyczne, pojawiają się też nawiązania do innych utworów. Autor ukazuje trudne realia życia w PRL-u, epoce szarej, smutnej i beznadziejnej, gdzie każdy tekst był poddawany cenzurze i kontrolowany przez władzę. W tamtych czasach niektóre kwestie nie mogły być otwarcie dyskutowane, dlatego twórcy zaczęli poszukiwać innych form wyrażania myśli oraz komunikowania się ze swoją publicznością.
Libera w Madame nie tylko prezentuje historię ucznia i nauczycielki, ale także stawia pytania o ludzką naturę, relacje społeczne i granice możliwości wyrażania siebie w określonym kontekście politycznym. Poprzez ten tekst, czytelnik wchodzi w świat uczuć, tęsknoty za wolnością i pragnienia autentyczności, które musiały być skrywane pod fasadą oficjalnej propagandy i utartych schematów. Madame i reprezentowany przez nią zachód był tutaj powiewem świeżości i nadzieją na wyłamanie się z systemu.
Narrator poszukiwał możliwości wykorzystania swojego potencjału właśnie w sztuce: eksperymentował z muzyką, teatrem i literaturą, choć za każdym razem był ograniczany przez nauczycieli i socjalistyczną cenzurę. Szansą na zasmakowanie innej rzeczywistości, a jednocześnie nawiązanie bliższej relacji z Madame, stały się dla niego zagraniczne dzieła oraz uczestnictwo w wydarzeniach związanych z kulturą francuską.
Bohaterów łączyła artystyczna wrażliwość, co było doskonale widać podczas wspólnej recytacji, kiedy narrator złapał dłoń nauczycielki, a ta jej nie zabrała. Ze względu na istniejące między nimi różnice, miłość chłopaka pozostała niespełniona. Czuł jednak więź z nauczycielką, poznając historię jej rodziny czy ulubione utwory jej matki. Ich znajomość była pełna subtelnych nawiązań, jak kiedy Madame wysłała narratorowi tajemniczy prezent urodzinowy, w którym znajdował się cytat z hymnu Ren Hölderlina. Sztuka stała się dla tych dwojga formą nieoczywistej komunikacji, nawet gdy mijały lata i żyli w innych krajach.
Sztuka może też stać się prawdziwym manifestem, w którym autor wyraża swoje idee, motywując innych, aby podążali w tym samym kierunku. Przykładem jest tutaj utwór Do młodych Adama Asnyka. Jest to manifest pozytywistyczny, który wyznacza nowy kierunek działania dla całego pokolenia. Przenika go duch postępu, rozwoju oraz racjonalnego poznania naukowego, co ukazuje, jak zmienił się sposób myślenia w porównaniu z poprzednią epoką romantyzmu. Tytuł utworu jasno wskazuje na adresata - młodzież, która zapatrzona jest w nowe wartości, posiadającą odmienne przekonania światopoglądowe niż ich poprzednicy. Wydane w 1880 roku Do młodych to jeden z wierszy programowych epoki pozytywizmu.
Wiersz Asnyka zachęca młodych do poszukiwania wiedzy, do działania na rzecz postępu społecznego i osobistego rozwoju. Podkreśla wagę racjonalnego podejścia do życia, opartego na naukowym poznaniu rzeczywistości. Jest to głos, który napawa młodych nadzieją i determinacją, a zarazem wzywa ich do aktywnego uczestnictwa w kształtowaniu przyszłości, zgodnie z zasadami pozytywizmu, które stawiają na racjonalność, postęp i dobro całego społeczeństwa, ponad jednostką.
Podmiot liryczny stawia się w roli mentora, przewodnika dla młodych pozytywistów. Zachęca ich do umiarkowanego buntu, nie wzywając jednak do całkowitego odrzucenia ideałów epoki romantyzmu, które są godne szacunku dla ich przodków. Podmiot liryczny wskazuje, że każde pokolenie ma prawo do zmian, a świat i ludzie stale ewoluują. Wiersz sugeruje, że rozwój nie oznacza zniszczenia dawnego porządku wartości, lecz tworzenie lepszej przyszłości. Młodzi ludzie powinni podziwiać nowy świat i traktować swoje życie jako część procesu rozwoju społeczeństwa, które daje przyszłym pokoleniom większe możliwości. Podmiot liryczny wzywa młodych do podniesienia gmachu przyszłości, porównując proces tworzenia nowego świata do budowania wielopiętrowego budynku. Młodzież powinna być budowniczymi, pracującymi ciężko dla dobra przyszłych pokoleń, zamiast niszczyć ołtarze przypominające o przeszłości.
Utwór nawiązuje do sytuacji w kraju po upadku powstania styczniowego, gdzie pozytywiści zaczęli kwestionować heroiczne poświęcenie życia za ojczyznę na rzecz życia dla dobra ojczyzny. Wskazuje również na potrzebę czerpania inspiracji z przeszłości, ucząc się doświadczeń przodków, ale kładzie większy nacisk na mądrość i rozwój intelektualny. W wierszu obecne są nawiązania do filozofii Augusta Comte'a, postulującej poszukiwanie własnej drogi poprzez badania naukowe i rozwój intelektualny. Podmiot liryczny wierzy w postęp dziejowy i rozwój intelektualny człowieka, sugerując, że młodzi powinni szukać własnej ścieżki, jednocześnie szanując dokonania poprzednich pokoleń.
Jak pokazują przykłady z utworów literackich, sztuka może być silnym środkiem przekazu, dającym wolność i inspirację, nawet w najcięższych czasach. Niezależnie do tego, czy mówimy o XIX wieku, czy o czasach PRL-u, młodzi ludzie mogli czerpać z utworów inspirację i zyskać poczucie wspólnoty z innymi.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.