Etos rycerski był swoistym przepisem na idealnego rycerza. Nigdy nie został co prawda skodyfikowany, oddziaływał jednak mocno na kulturę przez wszystkie wieki obejmujące ten okres historyczny. Wynikał z kulturowego rozwoju Europy, chrześcijańskiej wiary i potrzeby ucywilizowania zachowań klasy wojskowej tamtejszych społeczeństw. Jako iż nigdy nie napisano pełnego kodeksu rycerskiego, o etosie mówić można tylko poprzez analizę tekstów pośrednich. Najlepszymi ku temu będą francuskie chanson de geste, opowieści o rycerzach. Przedstawiono tam bowiem ich wyidealizowany, godny z epoką obraz. Najsławniejszą pieśnią o czynach jest zaś Pieśń o Rolandzie. Na jej podstawie można więc przeanalizować średniowieczny etos rycerski, odwołując się do konkretnych części dzieła.
Spis treści
By omówić problematykę etosu rycerskiego, najpierw należy zastanowić się nad jego składowymi. Cechy, którymi powinien wykazywać się rycerz i jego wzorce postępowania wyznaczała moralność chrześcijańska. Dlatego też, chociaż w okresie całego średniowiecza elementy etosu ulegały pewnej zmianie, można było je skrócić do ośmiu cnót, stanowiących odwrotność grzechów głównych. Tak rozumiany etos rycerski był swoistym przepisem na idealnego obrońcę wiary chrześcijańskiej. Warto jednakowoż nadmienić, że samo pojęcie etosu wojownika w Europie ma korzenie pogańskie. Swoje zasady postępowania mieli już wcześniej Germańscy grabieżcy i Hellenistyczni herosi. Niemniej ograniczały się one do kultu siły fizycznej, odwagi i żądzy sławy. Chrześcijaństwo dodało do tych elementów również moralność oraz potrzebę obrony wiary. Etos rycerski składał się z tych ośmiu cnót:
Wierność swemu panu chwalona jest przez autora Pieśni o Rolandzie w dwójnasób. Rycerze ukazani są tam jako zdolni do poniesienia najwyższej ofiary dla Karola Wielkiego, służą mu też zawsze radą. Nawet podstępny Genelon, choć boi się o swoje życie, postanawia wypełnić powierzone mu zadanie. Wynika to ze złożonej dawniej przysięgi wierności cesarzowi, silniejszej niż strach, choć słabszej od zemsty. Scena pięknej śmierci Rolanda pokazuje również jego wierność Francji, słodkiej ojczyźnie.
Pobożność bije z całej treści utworu. Szczególnie widać ją w senie śmierci rycerzy, również samego Rolanda. Błogosławiący ciała arcybiskup Turpin jest wyrazem oddania francuskiego rycerstwa wierze chrześcijańskiej. Samo wybranie tematyki, wyprawa wojenna Karola Wielkiego do Hiszpanii, również ma taki powód. Wojna nabiera wtedy bowiem znamion obrony wiary przed muzułmanami, co autor zdaje się wykorzystywać.
Cała Pieśń o Rolandzie jest swoistym hołdem dla męstwa bitewnego. Jako chanson de geste, pieśń o czynach, stanowi opis mający pobudzać do odwagi słuchających. Szczególnym elementem oddającym tę cnotę rycerską jest opis bitwy straży tylnej Karola Wielkiego z Saracenami. Została ona przedstawiona w sposób epicki, specjalnie wyolbrzymiony, aby podkreślić znaczącą odwagę i doniosłość czynu zbrojnego rycerzy. Ani Roland, ani żaden z jego towarzyszy nie okazuje lęku do samego końca. Ich śmierć jest wręcz ukazana jako radosna, chociaż makabryczna. Najbardziej oddającym męstwo Rolanda czynem opowieści jest zaniechanie wezwania pomocy. W obliczu przeważającej siły wroga woli on umrzeć, niż narazić się na afront. Można się tu doszukiwać braku roztropności, niemniej rycerz ostatecznie ostrzega swego pana. Jego decyzja jest więc jedynie dowodem męstwa i honoru.
Scena narady parów Karola Wielkiego ukazuje, że rycerz musiał być również człowiekiem roztropnym. Karol Wielki, wór władcy średniowiecznego, nie wstydzi się porady swoich rycerz, wiedząc, iż są to ludzie mądrzy. Gdy podczas bitwy w wąwozie Roland ostatecznie decyduje się zadąć w róg, również dowodzi swojej roztropności. Na początku bowiem nie robi tego, chcąc dowieść swego honoru i miejsca. Jego towarzysz Oliwier gani tego typu zachowanie, widząc w tym zuchwałość. Gdy jednak pewny jest śmierci, ostatkiem sił ostrzega władcę.
Trudno jest w opowieści o bitwach znaleźć element dworskiego zachowania rycerzy. Niemniej w kilku miejscach Oliwier, towarzysz Rolanda, określany jest mianem dworskiego. Zapewne autor podkreślał tym jego ułożenie, zdolność do szlachetnego zachowania. W sposobie bycia Karola Wielkiego również odnaleźć można pewną dworką manierę. Należy wręcz zauważyć, że sposób wypowiedzi Cesarza i jego parów, być może poza paroma wyjątkami, jest specjalnie stylizowany na dosyć wyniosły. Sugeruje to ich dworskie obycie.
Tak jak w przypadku dworności, trudno jest okazywać hojność w obliczu bitewnego zgiełku. Niemniej zachowanie względem chcących się poddać pogan dowodzi cnoty miłosierdzia. Karol Wielki ma zamiar oszczędzić Marsyla, jeżeli ten przyjmie tylko wiarę chrześcijańską. Dowodzi to miłosierdzia, chociaż nieco szorstkiego. Analizując to zachowanie w koncepcji pozostawienia Marsylowi władzy i życia mimo pokonania, byłaby to bardzo duża hojność ze strony Karola Wielkiego.
Uczciwość Rolanda wyrażona jest miejscami w sposób, jaki dzisiaj uznać by można było za swoistą naiwność. Podczas narady Karola Wielkiego, gdy Genelon wyrzuca rycerzowi wskazanie go na posła, Roland bez wahania podaje powody i odpowiada na groźby. Jego słowa są proste, żołnierskie. Autor tym samym wskazuje, że chociaż dobrze urodzony, Roland jest człowiekiem prostym i uczciwym. Nie mówi pokrętnie, zawsze stawia każdą sprawę bardzo jasno.
Sposób, w jaki Roland odnosi się do innych parów Karola Wielkiego, jest wyrazem jego uznania innych. Wszyscy oni są bowiem stanu rycerskiego, dobrze urodzonymi szlachcicami z Francji. Roland, chociaż może uchodzić za nieco aroganckiego względem Genelona, w rzeczywistości nawet jemu okazuje swoisty szacunek wojownika. Podczas spotkania parów wskazuje go jako dobrego posła. W czasie samej bitwy Roland i jego towarzysze niejednokrotnie opisywani są jako dzielni, równi sobie rycerze.
Aktualizacja: 2022-10-31 22:43:59.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.