Utwór Mikołaja Reja należy do literatury parenetycznej, dlatego poeta często posługuje się tonem moralizatorskim, a wręcz upodabnia się do kaznodziei. Podchodzi jednak do czytelnika z życzliwością, optymistycznie wypowiadając się na temat życia. Autor odwołuje się do Biblii, filozofii oraz historii. Na jego twórczość wpływ miały poglądy Erazma z Rotterdamu. Był to niderlandzki humanista, który uważał, że źródłem zła jest niewiedza, a człowiek z natury jest dobry.
„Żywot człowieka poczciwego” jest typowym utworem epoki renesansu. Dzieło stanowi dowód zainteresowania człowiekiem i jego sprawami, które są stawiane w centrum wszechświata. Szlachcic ma uczyć się i pracować, aby osiągnąć szczęście. Działając na swoją korzyść, człowiek wypełnia bożą wolę, ponieważ stwórca chce dla ludzi wszystkiego, co najlepsze. W utworze nie pojawia się więc, charakterystyczna dla epoki średniowiecza, heroiczna walka z wszechobecnym złem. Utwór został napisany w języku polskim, co jest zgodne z renesansową tendencją tworzenia w językach narodowych, odchodząc od łaciny.
Autor wywyższa życie szlachcica-ziemianina. Wieś staje się mityczną Arkadią, miejscem gdzie żyje się w pełnej harmonii, bez żadnych trosk. Dzięki bliskości natury, człowiek może osiągnąć spokój ducha. Przyroda jest piękna i pożyteczna, ponieważ wyznacza rytm życia ludzi. Pory roku ustalają kolejność prac na gospodarstwie, wschody i zachody słońca pokazują, kiedy należy wstać i udać się na spoczynek. Wśród ludzi panuje hierarchia, podobnie jak w świecie zwierząt, chłopi są podlegli szlachcie. Wieś jest miejscem pełnym spokoju, ale też rozrywek, w wolnym czasie człowiek poczciwy zajmuje się obserwacją przyrody, lekturą, życiem rodzinnym i towarzyskim.
Poeta podkreśla kluczową rolę, którą odgrywa praca. Już od dziecka, należy uczyć się praktycznych umiejętności, które przydadzą się w dorosłym życiu. Skupianie się na teoretycznej wiedzy, oddala człowieka od innych, utrudnia odnalezienie szczęścia. Szlachcic powinien być zaradny i umiejętnie łączyć pracę w gospodarstwie z rozrywkami. Nie może zrzucać swoich obowiązków na innych, ponieważ to najprostsza droga do popadnięcia w pychę, łakomstwo i pijaństwo. Należy szanować swoją pracę oraz wysiłek innych, w tym chłopów. Poeta podkreśla też, że człowiek pracowity nie ma czasu na popadanie w gniew, uczy się cierpliwości i wytrwałości. Przesłanie utworu jest zgodne z filozofią epoki renesansu, która uznawała cnotę za nadrzędną wartość, do której człowiek powinien dążyć przez całe swoje życie. Człowiek poczciwy nie przypomina średniowiecznego ascety, wyrzekającego się wszystkich przyjemności. Potrafi czerpać radość z codziennego życia, łącząc pracę z rozrywkami i dochowując wierności Bogu.
Mikołaj Rej określił w swoim utworze wzorzec idealnego szlachcica-ziemianina. Skupił się na tej warstwie społecznej, ponieważ sam się z niej wywodził. Tytułowy człowiek poczciwy żyje w harmonii i przestrzega wyznawanych przez siebie wartości. Nie sprawia mu to trudności, gdyż czerpie przyjemność z wypełniania codziennych obowiązków. Przestrzeganie bożych przykazań i życie zgodne z rytmem natury zapewniają mu spokój ducha.
Człowiekowi poczciwemu łatwo jest osiągnąć szczęście, ponieważ w każdej sytuacji może liczyć na pomoc Boga. Poeta rozpoczął swoje dzieło od wskazówek dotyczących wychowywania dzieci, ponieważ wszystkie doświadczenia kształtują ludzki charakter. Podczas pierwszych lat życia, dziecko uczy się wierności Bogu i kierowania się dobrem. Poeta podkreśla, że człowiek poczciwy musi zdobywać praktyczne umiejętności, ponieważ są bardziej przydatne, niż teoretyczna wiedza. Jest szanowany w swoim środowisku, gdyż wyszkolił się w dziedzinach takich jak złotnictwo, snycerstwo czy malarstwo.
Człowiek poczciwy doskonale odnajduje się w towarzystwie. W młodości uczy się zachowania wśród ludzi, poznając różne środowiska i kultury. Cechują go poczucie humoru, znajomość zasad społecznych oraz zdolność wyrażania własnego zdania w dyskusji. Szlachcic w ten sposób łatwo znajduje sobie oddanych przyjaciół. Potrafi odnosić się z szacunkiem również do chłopów, mimo ich niskiego urodzenia. Nigdy nie pozwala sobie na wykorzystywanie swoich przywilejów w złym celu. Człowiek poczciwy skupia się na życiu szlacheckim i rodzinnym. Dobrze spełnia role gospodarza, ojca, męża, sąsiada i obywatela, dlatego ze spokojem przyjmuje starość i nadchodzącą śmierć. Życie szlachcica jest uporządkowane przez pory roku, dzięki czemu nic nie zaburza jego wewnętrznej harmonii.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.