Głównym bohaterem i narratorem jest Tadek, którego postać spaja cykl opowiadań Tadeusza Borowskiego. Mimo podobieństw, nie można utożsamiać go z autorem. Borowski opierał się na swoich doświadczeniach z okresu II wojny światowej, ale opowiadania nie są jego autobiografią. Utwór „Pożegnanie z Marią” przedstawia życie Tadka przed aresztowaniem i trafieniem do obozu Auschwitz-Birkenau. Narrator pracuje w jednej z filii składu budowlanego, prowadzonego przez Inżyniera. Właściciel składu opłacił mu też trzy miesiące studiów na tajnym Uniwersytecie Warszawskim.
Tadek jest też dobrze zapowiadającym się poetą. Z pomocą Apoloniusza, przygotowuje się do wydania tomiku swoich wierszy. Mieszka ze swoją narzeczoną Marią, dopóki ta nie zostaje ofiarą łapanki. Zakochanych łączą wspólne pasje - sztuka i literatura, o których często dyskutują. Związek z Marią ukazuje wrażliwą i delikatną część osobowości Tadka. Gdy w Warszawie trwa łapanka, a ukochana nie wraca do domu, narrator jest niespokojny i wciąż na nią czeka. Cykl opowiadań przedstawia przemianę wrażliwego artysty w człowieka zlagrowanego. Życie Tadka zmienia się, gdy widzi Marię w ciężarówce. Jego obawy sprawdzają się - kobieta została ofiarą łapanki. Narrator traci swoją wrażliwość i uczuciowość. Beznamiętnie mówi o dalszym losie narzeczonej. Wojna zaczyna mocno wpływać na osobowość Tadka, jeszcze przed pobytem w obozach koncentracyjnych.
Mimo artystycznej wrażliwości, Tadek potrafi dostosować się do realiów II wojny światowej. Rozumie zasady, rządzące składem, w którym pracuje. Potrafi zachować dobre relacje z Inżynierem, ale gdy to możliwe oszukuje dla własnych korzyści. Działa wspólnie z kierownikiem, razem zamawiają cement, który później mogą sprzedać w tajemnicy przed właścicielem składu. Tadek, Maria i kierownik wspólnie zajmują się też produkcją i dystrybucją bimbru. Zaradność umożliwia im przetrwanie w trudnych czasach. Tadek ma plany na przyszłość, chciałby mieć własny skład, jednak brakuje mu środków finansowych. To co zarobił, zainwestował w produkcję bimbru, książki i przedmioty pierwszej potrzeby. Narrator nie chce jednak sprzedać swoich wierszy dla zarobku, mimo że namawia go do tego kierownik. Oddziela sztukę od pracy.
Istotną rolę w opowiadaniu odgrywa Maria, narzeczona Tadka. Studiuje polonistykę na tajnym uniwersytecie. Dzieli z narzeczonym pasję do sztuki i literatury. Mimo dramatu wojny jest w stanie godzinami dyskutować na interesujące ją tematy. Podobnie jak Tadek, Maria nie jest artystką, oderwaną od rzeczywistości. Zarabia na swoje utrzymanie, produkując i rozwożąc bimber. Jej praca jest ryzykowna, dlatego narzeczony się o nią martwi. Maria to samodzielna kobieta, nie chce, żeby Tadek pomagał jej w pracy, ale skupił się na swoich zajęciach w składzie budowlanym. Nie dopisuje jej jednak szczęście, staje się ofiarą łapanki. Sytuacja Marii jest trudna, ponieważ ma pochodzenie aryjskie i żydowskie. Kobieta trafia więc do obozu nad morzem, gdzie umiera w komorze gazowej. Narrator cynicznie stwierdza, że pewnie została przerobiona na mydło, podobnie jak wiele ofiar II wojny światowej.
Ważną rolę w składzie budowlanym odgrywa kierownik Jan. Jest zaradnym mężczyzną, przed wojną pracował jako magazynier w przedsiębiorstwie żydowskim, należącym do pani doktorowej. Zarobił pieniądze na zakup samochodu sportowego i podjął się pracy taksówkarza. Kupił dwie parcele budowlane. Podczas wojny podjął pracę w składzie budowlanym, należącym do Inżyniera. Jan na pierwszym miejscu stawia zarobek, praktycznie podchodzi do życia. Bez wiedzy Inżyniera przyjmuje dostawy cementu, który potem sprzedaje dla własnego zysku. Zajął się też produkcją i dystrybucją bimbru, razem z Tadkiem i Marią. Jan zna się również na złocie i kosztownościach, meblach i handlu mieszkaniami. Ma rozległe znajomości z szoferami, sprzedawcami części samochodowych i złodziejami kolejowymi. Prowadzi także wymianę z gettem warszawskim. Kierownik nie rozumie przywiązania narratora do sztuki. Dziwi się, że ten pisze wiersze dla własnej przyjemności, a nie dla zysku. Jan potrafi być lojalny. Pomaga swojej dawnej szefowej - pani doktorowej, która ucieka z getta. Przechowuje jej rzeczy i obiecuje zapewnić mieszkanie. Stara się przekonać doktorową, że nie powinna wracać do getta.
Pani doktorowa to Żydówka, dawna właścicielka przedsiębiorstwa, w którym pracował kierownik. Jest starszą kobietą, ma dorosłą, zamężną córkę. Za pomocą wpływów zięcia, udaje jej się wydostać z getta. Córka i jej mąż mają dołączyć do niej później, gdy załatwią wszystkie swoje sprawy. Doktorowa przyjeżdża do kierownika z dużym bagażem, który przykuwa uwagę żandarmów. Gdy kobieta dowiaduje się, że jej córka nie wyjedzie z getta, postanawia tam wrócić. Woli umrzeć razem z rodziną, niż przetrwać w samotności. Kierownik kusi ją perspektywą powojennych interesów, ale doktorowa nie zmienia swojej decyzji.
Tadek pracuje w składzie budowlanym, którego właścicielem jest Inżynier. Mężczyzna ma religijną żonę, która rozdaje pieniądze na cele charytatywne oraz syna, zainteresowanego głównie kobietami. Inżynier dorobił się w czasach wielkiego głodu. Rozbudował składy, wydzierżawił plac po spalonej firmie, gdzie założył filię swojego przedsiębiorstwa. Kupił dworski pojazd i konia oraz wynajął woźnicę. Posiada też majątek ziemski pod Warszawą. Przeprowadził również pomyślne pertraktacje ze Wschodnią Koleją Niemiecką, dzięki czemu wybudował własną bocznicę kolejową i magazyny przeładunkowe. Inżynier nie jest jednak chłodnym materialistą. Zapewnia godne życie swoim pracownikom, płacąc im więcej, niż jest przewidziane w ustawodawstwie okupacyjnym. Przez trzy miesiące opłacał też studia Tadka, aby uczył się dla dobra ojczyzny. Inżynier jest oszukiwany przez swoich pracowników, dlatego zatrudnia urzędniczkę, która również go zawodzi.
Przyjacielem Tadka i Marii jest Tomasz. Ma żonę i spodziewa się dziecka. Zajmuje się prowadzeniem dwutygodnika oraz handlem sfałszowanymi obrazami. Tomasz wyraża skrajnie lewicowe poglądy. Do towarzystwa zgromadzonego w mieszkaniu Marii i Tadka, należy także Apoloniusz. Jest malarzem i artystą, zachowuje się w swobodny sposób. Chętnie prowadzi dyskusję na tematy filozoficzne. Pomaga Tadkowi w przygotowaniu okładki tomiku. W spotkaniu bierze udział również Żydówka. Przed wojną była śpiewaczką i prowadziła dostatnie życie. Po wydostaniu się z getta docenia najprostsze rzeczy, takie jak żywność lub możliwość zadbania o higienę. Jest szczęśliwa, ale też boi się o rodzinę, która została w getcie.
Narrator wspomina również o Pianiście. Mężczyzna był wyznania narodowego, ale został ochrzczony. Związał się z pianistką, której rodzina była przeciwna temu związkowi. Mimo wszystko, para pobrała się. Rodzice użyczyli im pokój do spania, fortepian i kuchnię, w której produkują bimber.
Nieopodal składu budowlanego, swoją działalność prowadzi sklepikarz. Jest nieuczciwy wobec klientów, zawyża ceny i nie doważa towaru. Nie robi tego jednak z czystej chciwości, ale żeby utrzymać rodzinę. Ma żonę, córkę i syna. Sklepikarz pełni też rolę pośrednika w handlu ludźmi. Pozwala na nawiązanie kontaktu z żandarmami, którzy za opłatą wypuszczają więźniów, przetrzymywanych w starej szkole.
W składzie budowlanym pracuje też urzędniczka. Jest drobną kobietą o wysoko spiętych włosach, która chętnie czyta brukowe romanse. Inżynier zatrudnił ją, żeby pilnowała pieniędzy, ponieważ firma przynosi zbyt małe dochody. Urzędniczka nie sprawdziła się, już w drugim tygodniu jej pracy, w kasie brakowało tysiąca złotych. Kobieta nie jest zaangażowana w działalność składu. Nie wie nic na temat sprzedawanych w nim produktów, a praca ją nuży.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:57.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.