Krzysztof Kamil Baczyński, fot: Autor nieznany, Muzeum Powstania Warszawskiego
Utwór Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Lasem” powstał w listopadzie 1940 roku. W metaforyczny sposób przedstawia życie działaczy Polskiego Państwa Podziemnego. Poeta podkreślił konieczność ciągłego ukrywania się i ucieczki, która odbiera normalność i człowieczeństwo.
Spis treści
Krzysztof Kamil Baczyński jest przedstawicielem pokolenia Kolumbów, polskich pisarzy urodzonych około 1920 roku. Ich życie naznaczył wybuch II wojny światowej, przypadający na okres wchodzenia w dorosłość. Baczyński zdał egzamin maturalny w 1939 roku, dlatego nie mógł zrealizować marzeń o studiowaniu na Akademii Sztuk Pięknych. Poeta już wtedy był znany ze swojej twórczości.
Baczyński działał w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. W momencie powstania utworu, jego aktywność była jednak jeszcze dość ograniczona. Nie posiadał stałego przydziału, a dowództwo starało się odsuwać go od najbardziej niebezpiecznych misji, aby nie narażać utalentowanego poety. Baczyński nie przeżył wojny, zginął w czwartym dniu powstania warszawskiego, na posterunku w pałacu Blanka.
Wiersz ma budowę stychiczną, poeta nie zastosował podziału na strofy. Liczy osiem wersów, został napisany trzynastozgłoskowcem. Pojawiają się rymy krzyżowe.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („chodzę”, „zostawiam”, „sapię”, „patrzę”, „krok mój”). Poeta posłużył się specyficznym rodzajem liryki bezpośredniej - liryką maski. Autor przedstawia swoje przemyślenia i poglądy, ale ukrywa się za inną postacią. W utworze, osoba mówiąca jest wilkiem, który opisuje doświadczenia Polaków podczas II wojny światowej.
Warstwa stylistyczna wiersza jest dosyć rozbudowana. Najważniejszą rolę odgrywają metafory („sapię w wąskiej norze oddechem włochatym”, „żyłem rybą przed potopem”, „krok mój jest wiekiem”, „las się kończy nagle fioletowym ostem”, „myśliwy z psem, który też był kiedyś człowiekiem”) oraz personifikacje („jestem dziś wilkiem kochającym kwiaty”). Zastosowano epitety („wąskiej norze oddechem włochatym”, „zapach ostry”, „fioletowym ostem”) i pytania retoryczne („Czy to prawda, że żyłem rybą przed potopem i że jestem dziś wilkiem kochającym kwiaty? Jakże płyną te sosny?”). Pojawia się także apostrofa, osoba mówiąca zwraca się do czytelników („patrzę wam prosto w oczy”).
Podmiot liryczny jest wilkiem, który posiada świadomość i emocje człowieka. Potrafi abstrakcyjnie myśleć i przewidywać przyszłość. W ten metaforyczny sposób, osoba mówiąca przedstawia swoje życie podczas niemieckiej okupacji.
Wilk przemyka po lesie, zostawiając tropy, po których może być znaleziony. Jego życie jest przepełnione strachem, wie że jeden fałszywy krok może kosztować go życie. Poeta opisuje los ludzi, którzy przez dramat wojny, zostali pozbawieni człowieczeństwa. Żyją w nieludzkich warunkach, czując się jak zaszczuta zwierzyna.
Można odnieść wrażenie, że proces ewolucji został odwrócony. Zwierzęta przez tysiące lat rozwijały się, aż powstał człowiek, stworzenie o rozwiniętej kulturze i myśleniu abstrakcyjnym. Wojna wszystko zmieniła, ludzie ponownie muszą polegać na pierwotnych instynktach, walcząc o przetrwanie. Członkowie struktur Polskiego Państwa Podziemnego są przedstawieni jako wilki, zmuszone do poświęcenia dla ojczyzny.
Osoba mówiąca nazywa się „wilkiem kochającym kwiaty”. To stwierdzenie stanowi paradoks, trudno oczekiwać od dzikiego, mięsożernego zwierzęcia miłości do kwiatów. Podkreśla, że wcześniej ludzie mogli pozwolić sobie na wrażliwość, fascynowali się sztuką, podziwiali piękno natury. Czasy zmusiły ich do zmian, ale w głębi duszy człowiek zawsze będzie tęsknił za zwyczajnym, spokojnym życiem.
Podmiot liryczny musi odnaleźć się w nowym, wrogim świecie. Jego życie zależy od sprytu i szczęścia. Las kończy się „fioletowym ostem”. Roślina kojarzy się z drutem kolczastym, rozwiniętym żeby schwytać wilka. Las powinien być miejscem, gdzie zwierzęta czują się wolne, ale stał się zamkniętym, strzeżonym terenem. Potęguje to uczucie osaczenia, wilk jest otoczony, obawia się, że nie uda mu się wymknąć z pułapki. Poeta w metaforyczny sposób przedstawia codzienne życie pozbawionych wolności Polaków.
Na wilka czeka myśliwy z psem. Symbolizuje on Niemca, polującego na członków polskiego ruchu oporu. Okupant stał się katem, traktującym Polaków, jak swoje ofiary. Ważnym symbolem jest również pies, polujący u boku swojego pana. W ten sposób, poeta przedstawił wszystkich Polaków, którzy decydowali się na współpracę z Niemcami, aby zyskać spokój i bezpieczeństwo. Odnosi się szczególnie do ludzi podpisujących volkslistę, potwierdzającą przynależność do narodu niemieckiego. Podmiot liryczny podkreśla, że przez takie postępowanie również stracili swoje człowieczeństwo.
Pies to udomowiony wilk, posłuszny człowiekowi i pozbawiony pierwotnych instynktów. Z woli myśliwego, jest nawet w stanie atakować swoich pobratymców. Niemcy zaliczali swój naród do „rasy panów”, dlatego w utworze myśliwy też pełni rolę pana. Poeta przedstawia los ofiar niemieckiego okupanta. Wyraża również gorzką refleksję na temat Polaków, decydujących się na współpracę z wrogiem. Społeczeństwo można podzielić na wilki, walczące z konieczności oraz psy, wykonujące rozkazy myśliwych.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:57.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.