Konstanty Ildefons Gałczyński, fot: Kurier Codzienny, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Utwór Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego o incipicie „Gdy próg domu przestępujesz” otwiera zbiór „Pieśni”, wydany w 1953 roku. Został poświęcony ukochanej kobiecie, której sylwetkę poeta chciał utrwalić w swojej twórczości dla przyszłych pokoleń.
Spis treści
Tom „Pieśni” został opublikowany w 1953 roku, krótko przed śmiercią Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, który w grudniu 1953 roku nie przeżył zawału serca. Cykl składa się z dziesięciu utworów. Autor z pewnością przeczuwał, że zostało mu niewiele czasu, dlatego zbiór ma formę testamentu poetyckiego.
Utwory należące do cyklu wyróżniają się na tle twórczości Gałczyńskiego, zastosowaniem prostego, niewyszukanego języka. W swoich wcześniejszych wierszach, autor przywiązywał dużą wagę do doskonałości formy i języka. Być może chciał stworzyć dzieła w jasny sposób wyjaśniające przyświecające mu idee. Cykl ma formę dialogu z tradycją literacką. Wskazuje na to wykorzystanie klasycznego gatunku - pieśni.
Zbiór jest rozliczeniem z własnym życiem i twórczością. Wiersze mają stanowić poetycki pomnik, za pomocą którego ich autor zostanie zapamiętany przez kolejne pokolenia. W utworach wielokrotnie pojawia się motyw przemijania. Gałczyński chciał ocalić od zapomnienia najważniejsze postaci, wartości i wydarzenia. W „Pieśni I” pojawia się sylwetka kobiety, ukochanej podmiotu lirycznego. Można utożsamiać ją z żoną autora - Natalią Gałczyńską, z domu Awałow. Ich związek był burzliwy, głównie ze względu na uzależnienie poety od alkoholu oraz jego skłonność do romansów. Małżeństwo pozostało jednak razem do śmierci Gałczyńskiego.
Autor posłużył się formą pieśni, gatunku należącego do poezji lirycznej o genezie związanej z obrzędami religijnymi i towarzyszącą im muzyką. Utwór ma budowę regularną, składa się z pięciu czterowersowych strof. Został napisany ośmiozgłoskowcem. Pojawiają się rymy okalające oraz krzyżowe.
Pieśń należy do liryki inwokacyjnej, podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do swojej ukochanej, porównując ją do bogini. Zastosowano więc anafory („Gdy próg domu przestępujesz”, „A za tobą cienie ptasie szczygieł, gil i inne ptaki”, „Bo ty jesteś ornamentem w gmachu nocy”, „U twych ramion płaszcz powisa krzykliwy”).
Warstwa stylistyczna utworu jest dosyć rozbudowana. Pojawiają się epitety („noc sierpniowa”, „światłem wielorakim”, „leśnego ptactwa”), metafory („noc sierpniowa zaszumiała wśród listowia”, „świecisz światłem wielorakim”, „bo ty jesteś ornamentem w gmachu nocy”, „przesypujesz światła w ręku z namaszczeniem”, „u twych ramion płaszcz powisa krzykliwy, z leśnego ptactwa, długi przez cały korytarz, przez podwórze, aż gdzie gwiazda Venus”) oraz porównania („gdy próg domu przestępujesz, to tak jakby noc sierpniowa zaszumiała wśród listowia”, „świecisz światłem wielorakim od sierpniowej nocy jaśniej”, „przesypujesz światła w ręku z namaszczeniem, jak pszenicę”). Aby zachować stałą liczbę zgłosek w obrębie wersu, poeta posłużył się przerzutniami.
Podmiot liryczny tworzy poetycki portret swojej ukochanej. Sposób jej przedstawienia przypomina rzymską boginię Dianę, opiekunkę łowów, przyrody, płodności oraz Księżyca. Proste czynności, które wykonuje kobieta, stają się wyjątkowe. Wejście ukochanej do domu kojarzy się osobie mówiącej z nadejściem sierpniowej nocy. Kobieta jest piękna jak letni wieczór. Noc zdaje się za nią podążać, partnerka nadaje sens życiu podmiotu lirycznego. Mężczyzna przypisuje jej niezwykłe możliwości, odwieczny cykl dnia i nocy staje się od niej zależny. Kobieta zdaje się mieć kontrolę nad zwierzętami, podążają za nią wszystkie ptaki, tworząc jej świtę. Bije od niej niezwykły blask, jaśniejszy niż księżyc. Adresatka pieśni jest dla osoby mówiącej wyjątkowa, przez uczucia, którymi ją darzy. Wyróżnia się spośród wszystkich innych ludzi na świecie.
Kobieta przypomina blask, który rozświetla noc, osoba mówiąca utożsamia ją z Księżycem. Podmiot liryczny może liczyć na nią, nawet w najtrudniejszych momentach swojego życia. Ponownie odwołuje się do sylwetki bogini Diany, kobieta ma kontrolę nad światłem Księżyca, jest też silnie połączona z naturą. Diana należała do bóstw lunarnych, związanych z odwiecznym cyklem Księżyca.
Płaszcz kobiety składa się z leśnego ptactwa, które jest jej całkowicie posłuszne. Ciągnie się aż do „gwiazdy Venus”. Jest to kolejne nawiązanie do mitologii rzymskiej. Wenus była boginią miłości, utożsamianą również z opiekunką wiosny, roślinności i ogrodów warzywnych. Często była ukazywana z owocami i warzywami, otoczona przez gołębie.
Osoba mówiąca chce ocalić wizerunek swojej ukochanej od zapomnienia. Jest tak wyjątkowa, że przypomina jej czczone w starożytności bóstwo. Poeta tworzy więc utwór poświęcony kobiecie, aby kolejne pokolenia dowiedziały się o jej istnieniu. Stanowi to nawiązanie to horacjańskiego motywu exegi monumentum (wybudowałem sobie pomnik). Człowiek jest kruchy, a jego życie bezpowrotnie przemija. Jedyne co artysta może po sobie zostawić, to jego twórczość. Drogą do uniknięcia zapomnienia i pozostania zapamiętanym przez kolejne pokolenia, jest pisanie wierszy. Podmiot liryczny ma nadzieję, że sylwetka jego ukochanej zostanie utrwalona na zawsze, nawet gdy kobieta odejdzie.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:18:35.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.