Utwór Tadeusza Różewicz „Grób Dantego w Rawennie” został wydany w tomiku „Zielona róża” w 1961 roku. Przez poetycki opis grobowca Dante Alighieriego, autor przedstawił swoje refleksje na temat roli przeszłości i teraźniejszości w literaturze.
Dante Alighieri był XIV-wiecznym włoskim poetą, filozofem i politykiem. Najbardziej zasłynął tworząc „Boską komedię”, uznawaną za arcydzieło światowej literatury oraz pomost między twórczością średniowieczną a renesansową.
Dante zmarł w Rawennie, gdzie obecnie znajduje się jego grób. Ma on formę neoklasycystycznej świątyni, zwieńczonej kopułą. Na drzwiach widnieje herb kardynała Gonzaga. Tuż nad grobem, w XV wieku umieszczono płaskorzeźbę autorstwa Pietra Lombardo, przedstawiającą Dantego, stojącego przed mównicą. Nad płaskorzeźbą znajduje się inskrypcja w języku łacińskim Virtuti et Honori (męstwo i honor). U stóp sarkofagu znajduje się girlanda z brązu, ufundowana w 1921 roku przez weteranów I Wojny Światowej. Na suficie nieustannie płonie XVIII-wieczna lampa wotywna. W mauzoleum znajdują się również marmurowe posągi oraz łacińska inskrypcja Dantis poetae sepulcrum (grób poety Dantego). Kaplicę otaczają łańcuchy, spięte kłódkami.
Różewicz, pod względem formy, inspirował się twórczością awangardową. Często posługiwał się więc wierszem wolnym. Taką formę ma również utwór „Grób Dantego w Rawennie”. Wiersz składa się z dwudziestu siedmiu wersów o różnej liczbie sylab w obrębie wersu. Nie pojawiają się rymy. Autor nie zastosował także znaków interpunkcyjnych, co zaburza tradycyjny podział na wypowiedzenia i tworzy luźną kompozycję, pozostawiającą czytelnikowi duże pole do samodzielnej interpretacji.
Wiersz należy do liryki pośredniej, podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności. Opisuje wizytę wycieczki przy grobie Dantego. Cytuje ich wypowiedzi i domyśla się, jakie uczucia towarzyszą zwiedzającym („chodźmy dalej”, „tam nic nie ma”).
Warstwa stylistyczna utworu nie jest rozbudowana. Pojawiają się liczne epitety i wyliczenia („zielone okulary czerwone oczy niebieskie wargi pomarańczowe włosy”, „stalowe łańcuchy spiżowy wieniec”). Zastosowano też anafory, dwa kolejne wersy rozpoczynają się od słowa „jest”.
Podmiot liryczny przedstawia wizytę przy tytułowym grobie Dantego we włoskiej Rawennie. Wycieczka, która tam dotarła, wydaje się rozczarowana. Turyści spodziewają się niesamowitych przeżyć, w końcu odwiedzają miejsce, gdzie spoczęły szczątki jednego z największych poetów. Mają nadzieję na odnalezienie inspiracji, być może część z nich również zajmuje się twórczością artystyczną.
Zwiedzający z ciekawością zaglądają do środka, zachowują spokój i szacunek, należny takiemu miejscu. Turyści stwierdzają jednak, że niczego tam nie ma. Grób jest tylko pamiątką, można znaleźć tam wyłącznie rzeźby, lampy i łacińskie inskrypcje. Dante, tak jak każdy człowiek, umarł, a jego szczątki rozłożyły się w ziemi. Taki los czeka nawet wybitnych poetów.
W okolicy przebywa żebrak, który czeka na datki. On również przyznaje, że w tym miejscu nie ma niczego więcej. Nie odkryje przed turystami tajemnic grobowca Dantego, znajduje się tam tylko to, co jest widoczne. Mauzoleum zostało ogrodzone łańcuchami, spiętymi przez kłódki. Zostały tam umieszczone, aby chronić grobowiec przed zniszczeniem. Z pewnością nie wszyscy zwiedzający mają dobre intencje oraz potrafią uszanować miejsce, w którym się znaleźli. Łańcuchy pełnią również inną funkcję - oddzielają świat żywych od świata umarłych. Wewnątrz grobowca znajdują się tylko dekoracje, upamiętniające poetę. Wybitne osiągnięcia za życia nie chronią człowieka przed przemijaniem.
Utwór przedstawia wyższość teraźniejszości nad przeszłością. Umarli nie mają głosu, nie mogą się bronić, upomnieć o swoje prawa. Przeszłość jest całkowicie zależna od teraźniejszości. To żyjący współcześnie ludzie decydują, czy będą pielęgnować tradycje, naśladować dzieła literackie z minionych epok. Mogą również całkowicie odciąć się od przeszłości, ułożyć świat na nowo, ignorując dokonania przodków.
Współcześni twórcy korzystają z elementów dawnych dzieł, idei i mitów. W ten sposób nadają im namacalną formę, sprawiają, że znowu zaczynają istnieć. Przeszłość, jeśli nie jest pielęgnowana i wspominana, stopniowo staje się nicością. Dawne tradycje, obyczaje i utwory stopniowo ulegają rozpadowi, podobnie jak ludzkie ciało po śmierci. Grobowiec Dantego jest wyłącznie pamiątką, miejscem, które ma skłonić żyjących do refleksji nad życiem i twórczością włoskiego poety.
W rzeczywistości, Dante pogrążył się w nicości, istnieje już tylko w swoich utworach, które przetrwały do czasów współczesnych. Zwiedzający, zaglądając do wnętrza mauzoleum, widzą właśnie pustkę, która zostaje po zmarłym człowieku. Wiersz nawiązuje do horacjańskiego motywu exegi monumentum. Poezja jest dla jej autora najtrwalszym pomnikiem, bardziej wytrzymałym, niż podobizny wykuwane ze spiżu. Tylko twórczość poetycka może zapewnić człowiekowi przynajmniej częściową nieśmiertelność.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.