„Psalm 139 (Bóg wszystko przenika)” jest utworem o charakterze dziękczynnym i pochwalnym. Podmiot liryczny wyraża swoją wdzięczność oraz sławi wszechmoc i mądrość Boga. Stwórca jest wszechobecny, towarzyszy człowiekowi w każdej chwili jego życia.
Psalm jest gatunkiem o pochodzeniu biblijnym. Należy do liryki melicznej, czyli przeznaczonej do wykonania muzycznego. Jest wyjątkowym rodzajem poezji religijnej, ma formę śpiewanej modlitwy. Z tego powodu jest silnie zrytmizowany. Dzieli się na dwuwersowe wersety. Psalmy są uznawane za arcydzieło poezji biblijnej.
Utwory tego gatunku w większości są zgromadzone w Starym Testamencie w „Księdze Psalmów”. Księga zawiera sto pięćdziesiąt tekstów poetyckich. Większość z nich powstało w VI i V w. p. n. e. Głównym autorem psalmów był król Dawid, któremu przypisuje się również „Psalm 139”. Tego typu utwory tworzyli również Mojżesz, Salomon czy Asaf.
Starotestamentowe psalmy należą do ksiąg dydaktycznych i poetyckich oraz mądrościowych. Ze względu na tematykę i przesłanie, można wyróżnić kilka rodzajów psalmów. Najbardziej popularne są psalmy błagalne, dziękczynne i pochwalne. Pojawiają się również psalmy królewskie, Syjonu, królowania Jahwe, mądrościowe, pokutne i prorocze.
Utwór dzieli się na cztery części, które można wyróżnić na podstawie budowy oraz tematyki. Psalm ma budowę nieregularną, część pierwsza liczy dwadzieścia pięć wersów, druga - dwanaście, a trzecia i czwarta - po osiem.
Psalm należy do liryki inwokacyjnej, podmiot liryczny kieruje swoje słowa bezpośrednio do Boga. Pojawiają się więc apostrofy do stwórcy („Panie, przenikasz i znasz mnie”, „Ty, Panie, już znasz je w całości”, „Ty bowiem utworzyłeś moje nerki”, „Jak nieocenione są dla mnie myśli Twe, Boże”, „Panie, czyż nie mam nienawidzić tych, co nienawidzą Ciebie”, „Zbadaj mnie, Boże”). Podmiot liryczny można utożsamiać z królem Dawidem, autorem psalmu. Nie zastosowano rymów, różni się także ilość sylab w obrębie wersu.
Język utworu jest typowy dla utworów biblijnych. Pojawiają się liczne inwersje („wszystkie moje drogi są Ci znane, gdy wstąpię do nieba”, „tam jesteś, tam również Twa ręka będzie mnie wiodła”, „nie tajna Ci moja istota”, „jak nieocenione są dla mnie myśli Twe”). Obecne są również archaizmy („gdzież”, „mię”). Podmiot liryczny przeżywa silne emocje, pojawiają się wykrzyknienia („Jak jest ogromna ich ilość!”, „Niech krwawi mężowie idą precz ode mnie!”, „Skieruj mnie na drogę odwieczną!”). Obecne są również pytania retoryczne („Gdzież się oddalę przed Twoim duchem? Gdzie ucieknę od Twego oblicza?”, „Czyż nie mam nienawidzić tych, co nienawidzą Ciebie, oraz nie brzydzić się tymi, co przeciw Tobie powstają?”), epitety („krwawi mężowie”, „drodze nieprawej”, „drogę odwieczną”) i porównania („noc mnie otoczy jak światło”, „noc jak dzień zajaśnieje”, „mrok jest dla Ciebie jak światło”). Psalm jest pełen metafor („gdybym przybrał skrzydła jutrzenki, zamieszkał na krańcu morza”, „Ty utkałeś mnie w łonie mej matki”, „kiedy w ukryciu powstawałem, utkany w głębi ziemi”). Pojawiają się również antytezy, ukazujące potęgę Boga („sama ciemność nie będzie ciemna dla Ciebie, a noc jak dzień zajaśnieje”).
Bóg został w przedstawiony w utworze jako wszechmocny i wszechobecny. Człowiek żyje w stworzonym przez niego świecie, wszystko zawdzięcza Bożej łasce. Bóg ma kontrolę nad wszystkim na świecie, człowiekowi pozostaje wierzyć w jego mądrość i siłę. Podmiot liryczny przypomina, że stwórca wie wszystko o swoich wyznawcach. Zna ich uczynki, myśli i pragnienia.
Nie ma możliwości ukrycia przed Bogiem swoich grzechów, a nawet niewłaściwych refleksji. Za złe postępowanie na człowieka czeka kara. Świat, przedstawiony w psalmie, jest sprawiedliwy i pełen harmonii. Bóg nie wykorzystuje swojej ogromnej potęgi przeciwko człowiekowi. Stwórca opiekuje się człowiekiem i pomaga mu we wszystkich trudnościach. Podmiot liryczny ma poczucie bezpieczeństwa, ponieważ znajduje się blisko Boga i wie, że będzie w jego otoczeniu po śmierci. Znajdzie się wtedy w raju, gdzie czeka go wieczne szczęście.
Podmiot liryczny jest wdzięczny Bogu za wszystkie jego dary. To stwórca powołał człowieka do życia i nadał mu określony kształt. Uformował każdy narząd w ludzkim ciele, które jest dzięki temu zdolne do funkcjonowania. Osoba mówiąca przypisuje Bogu całe dobro, które ją spotyka. Podmiot liryczny widzi w stwórcy swojego najdoskonalszego opiekuna, dlatego ma odwagę prosić go o dalsze łaski. Ma nadzieję, że Bóg będzie nad nim czuwał i chronił go od zła. Człowiek jest zależny od Boga przez całe swoje życie.
Osoba mówiąca jest pod wrażeniem boskiej mądrości, której nie jest w stanie objąć swoim umysłem. Podmiot liryczny odczuwa niechęć wobec wszystkich bezbożników, którzy nie szanują Słowa Bożego lub odrzucają istnienie stwórcy. Osoba mówiąca wie, że Bóg zna wszystkie jej myśli i problemy. Ma nadzieję, że stwórca skieruje ją na odpowiednią drogę, prowadzącą do zbawienia duszy po śmierci.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.