Cyprian Kaml Norwid, Józef Holewiński, 1886
Utwór „Ogólniki” Cyprian Kamil Norwid umieścił na początku swojego cyklu poetyckiego o nazwie „Vade-mecum”. Jest to wiersz autotematyczny, odnoszący się do kwestii związanych z poezją – pełni tym samym rolę wstępu, rozważań rozpoczynających dzieło. Utwór uznać można za wiersz programowy, w którym zawarte zostały najważniejsze poglądy poety.
Spis treści
Wiersz składa się z trzech strof – strofa pierwsza i ostatnia posiadają rymy w układzie „abba”, natomiast rymy w strofie środkowej to układ „abab”.
W utworze odnaleźć można metaforę skupiającą się na opisie młodości:
Gdy z wiosną życia duch Artysta
Poi się jej tchem jak motyle
oraz wieku dojrzałego:
Lecz gdy późniejszych chłodów dreszcze
Drzewem wzruszą -- i kwiatki zlecą --
Słowo „Artysta” potraktowane zostało jako nazwa własna, stąd forma jego zapisu. Kompozycja utworu uzasadniać ma wszystkie refleksje, jakie towarzyszą podmiotowi lirycznemu - posiada zatem specyficzny układ.
Wśród środków wyrazu artystycznego odnaleźć można również apostrofę – skierowana jest do dwóch abstrakcyjnych wartości – poezji i wymowy.
Epitety użyte w utworze („ziemia kulista”, „ziemia okrągła”) służą przede wszystkim podkreśleniu głównego przesłania. Opis ziemi będzie ulegał istotnym przekształceniom w strofie drugiej – zmieni się sposób jej definiowania.
Głównym tematem utworu Norwida jest refleksja dotycząca tego, że wraz z wiekiem i doświadczeniem zmieniają się poglądy wygłaszane przez człowieka. Nie chodzi jednak dosłownie o wiek metrykalny, ale ogólnie rozumiany rozwój ludzkości na przestrzeni kolejnych stuleci. Przykładem, który wykorzystał podmiot liryczny, jest opinia o planecie Ziemi. Świadomość jej kształtu wraz z rozwojem nauki zmieniała się – początkowo uznawana była za płaską, następnie idealnie kulistą, by w końcu – dzięki nauce i obserwacjom – określić jej kształt jako geoidalny. Pierwsza strofa, w której bardzo ważną rolę odgrywa otwierająca utwór metafora, dotyczy młodych ludzi i artystów:
Gdy z wiosną życia duch Artysta
Poi się jej tchem jak motyle,
Wolno mu mówić tylko tyle:
"Ziemia jest krągła -- jest kulista!"
Ostatni wers jest cytatem – oznacza to, że do wiersza wprowadzono frazy, które wypowiadane mają być przez reprezentantów poszczególnych etapów życiowych. „Wiosna życia” to młodość. Artysta przyrównany został do motyli – czerpie on energię z witalności życiowej. Ze względu na jego młody wiek i brak doświadczenia w opisie rzeczywistości posługuje się jednoznacznymi sformułowaniami – zgodnie z tytułem utworu – ogólnikami. Twierdzi zatem, że Ziemia jest okrągła, kulista i nie stara się dotrzeć do szczegółów związanych z tym zagadnieniem.
W strofie drugiej natomiast uwidoczniona została pewna zmiana:
Lecz gdy późniejszych chłodów dreszcze
Drzewem wzruszą -- i kwiatki zlecą --
Wtedy dodawać trzeba jeszcze:
"U biegunów -- spłaszczona nieco..."
Podmiot liryczny w pierwszym wersie odnosi się – również za sprawą metafory – do upływu czasu. Wcześniejsza „wiosna życia” zastąpiona została więc porównaniami do jesieni. Świadczą o tym nie tylko opisane chłody i deszcze, ale również proces tracenia kwieci i liści przez drzewa. W tym okresie życia ludzie – zdaniem osoby mówiącej w utworze – starają się doprecyzować swoje wypowiedzi. Czerpiąc z wiedzy i doświadczenia starają się odnosić do bardziej zawiłych obszarów rzeczywistości – stąd wprowadzona w cytacie wzmianka o biegunach i elipsie planety. Chłody i deszcze symbolizować mogą również proces dojrzewania człowieka – po początkowo występującym młodzieńczym entuzjazmie i zaangażowaniu przychodzi czas rozczarowań, za sprawą którego ludzie decydują się na ostrożniejsze wypowiadanie swoich myśli, większą refleksję i ostrożność w formułowaniu opinii.
W ostatniej strofie utworu – po zebraniu wniosków dotyczących rozpatrywania zagadnień zależnie od wieku i nabytego doświadczenia – podmiot liryczny precyzuje cechy, które jego zdaniem powinien posiadać poeta:
Ponad wszystkie wasze uroki --
Ty! poezjo, i ty, wymowo --
Jeden wiecznie będzie wysoki:
* * * * * * * * * * * * * * * *
Odpowiednie dać rzeczy słowo!
By wyrazić swoją myśl korzysta z apostrofy – przemawia do poezji i wymowy. Te dwie abstrakcyjne wartości posiadają jego zdaniem liczne pozytywne cechy, jednak jedną z nich podmiot liryczny ceni najbardziej. Cecha ta określona zostaje w wersie zamykającym utwór i wyróżniona została wykrzyknieniem. „Odpowiednie dać rzeczy słowo” znaczy precyzyjne nazywanie i określanie zjawisk, o których się mówi.
Zdaniem podmiotu lirycznego umiejętności te są niezbędne, by poeta mógł tworzyć prawdziwą sztukę. Wypowiedzi wieloznaczne i zbyt ogólnikowe nie są w stanie stworzyć doskonałej poezji – ma ona, zgodnie z postulatami podmiotu lirycznego – trafiać do czytelnika w sposób, który nie pozostawia wątpliwości. Osoba mówiąca w utworze nie wypowiada się negatywnie ani o młodości, ani o dojrzałości – zachęca przede wszystkim do tego, by starać się formułować swoje myśli w sposób przemyślany i świadomy.
Ostatnia strofa jest programową manifestacją założeń twórcy – w poszukiwaniu harmonii i precyzji poezji realizuje on próbę zestawienia cech młodości i wieku dojrzałego, ogólników i dokładnych komunikatów. Wszystkie te zabiegi mają na celu przede wszystkim podkreślenie istoty poezji i uhonorowanie jej.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.