Wiersz Marii Konopnickiej „Botticelli” został wydany w zbiorze „Poezye. Wydanie zupełne, krytyczne” w 1915 roku. Jest poświęcony obrazowi Botticellego „Madonna del Magnificat”. Poetka obserwuje dzieło przez pryzmat sytuacji politycznej w Polsce końca XIX wieku.
Utwór należy do liryki pośredniej, podmiot liryczny jest obserwatorem sytuacji lirycznej. Nie ujawnia swojej obecności, ale wyraża refleksje i opinie na temat działa Botticellego oraz sytuacji w Polsce pozbawionej niepodległości. Osoba mówiąca jest patriotą, zaangażowanym w sprawy społeczne. Ze względu na światopogląd można utożsamiać ją z samą Konopnicką, która w swojej twórczości wielokrotnie poruszała tematykę sytuacji chłopów w ojczystym kraju. Monolog podmiotu lirycznego jest przerywany przez wypowiedzi biblijnej Ewy, pojawiają się elementy dialogowe.
Wiersz jest zbudowany regularnie, składa się z jedenastu sześciowersowych strof. Stała jest też ilość zgłosek w obrębie strofy, wers pierwszy, drugi, czwarty i piąty składają się z siedmiu sylab, a trzeci i szósty - z sześciu. Poetka zastosowała układ rymów aabccb.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana, za pomocą środków poetyckich autorka stworzyła podniosłą, przygnębiającą atmosferę. W ten sposób chciała przedstawić trudną sytuację Polaków pod zaborami. Na rytm wiersza wpływają anafory, ostatnie pięć strof rozpoczyna się w podobny sposób („O, męka to nad męki”, „O, kara to nad kary”, „O, przyjdą te godziny”, „O, przyjdzie ta godzina”). Pojawiają się także inwersje, zmieniono tradycyjny szyk zdania, co stanowi element stylizacji biblijnej („z zawitą siadła głową”, „piastunką jest boleści”, „za całą dźwiga ziemię”, „co w słońca rzuca kir”, „głód życia sycić stary”).
Wypowiedź podmiotu lirycznego ma charakter przenośny, zastosowano metafory („za całą dźwiga ziemię poczęcia swego brzemię”, „stare to przymierze, co w słońca rzuca kir”, „rodzą dziś swój krzyż”). Przedmioty i zjawiska nabierają cech ludzkich, pojawiają się personifikacje („piastunką jest boleści, piastuje własny ból”, „rozmnażać świata jęki”). Obecne są również porównania („naprzeciw życia win, jak ziemia zrodzeń syta”, „gdy zamkną się te łona, jak ziemia wytrzebiona”). Utwór ma emocjonalny charakter, pojawiają się pytania retoryczne („Gdzie owoc mój? Gdzie syn?”) oraz wykrzyknienia („Kwiat śmierci w czarny plon!”, „Dorzucać jeszcze drew!”, „Co rodzą dziś swój krzyż!”). Plastyczności nadają liczne epitety („ród niewieści”, „ręka opuszczona”, „złotą lilią”, „blask siny”, „bolesnej Ewy”, „rdzawy spiż”).
Obraz „Madonna del Magnificat”, autorstwa Botticellego, powstał w 1482 roku. Przedstawia Madonnę, która tworzy hymn pochwalny na cześć Boga, a na jej kolanach znajduje się Dzieciątko Jezus. Dookoła Maryi znajdują się aniołowie, wkładający jej na głowę koronę. Dzieło jest utrzymane w atmosferze rodzinnej sielanki i intymności, która łączy Madonnę i Chrystusa z Bogiem. Z twarzy Maryi i aniołów bije blask stanowiący symbol świętości. Obraz jest harmonijny, włosy Madonny opadają łagodnymi falami, a na jej głowie znajduje się welon. Podmiot liryczny patrzy jednak na obraz w całkowicie inny sposób. Odbiera go przez pryzmat brutalnej rzeczywistości w Polsce pod zaborami. Zdaje sobie sprawę, że najtrudniejsza jest sytuacja chłopów, najniższej warstwy społecznej.
Sandro Botticelli, Madonna del Magnificat, 1481
Dwie pierwsze strofy stanowią opis postaci Madonny. Jest ona przedstawiona w inny sposób niż na obrazie Botticellego. Podmiot liryczny opisuje ją jako realną, pozbawioną świętości osobę. Jest po prostu matką, a nie królową świata. Dzieciątko, które trzyma na kolanach to jej syn, a nie król. Maryja i Jezus są zwykłymi ludźmi. Madonna pełni rolę przedstawicielki wszystkich kobiet. Okazuje się, że jest brzemienna, ten stan nie przynosi jednak jej szczęścia i nie wyczekuje z radością na narodziny kolejnego dziecka. Cierpi, podobnie jak wszystkie matki, które boją się o przyszłość swoich pociech.
Osoba mówiąca zestawia atrybuty Maryi z rzeczywistością. Madonna nie jest już nazywana różą i złotą lilią, bliżej jej do czarnego pola i gorzkiego chleba. Podmiot liryczny jest rozżalony przez trudny los kobiet, cierpiących głód i zmuszonych do pracy ponad siły. Na głowie Matki Boskiej nie pojawia się anielska korona, zastępują ją „stygmat pramacierzy” i „stary ból życia”. Osoba mówiąca wywyższa w ten sposób ból i cierpienie, które stały się codziennością polskich kobiet.
W utworze pojawia się wiele symboli związanych ze śmiercią, takich jak kir, stos i kwiat śmierci. Poetka zastosowała również elementy biblijne, podmiot liryczny wspomina o Ogrójcu, obecna jest także postać Ewy. Mówi ona o męce, którą przeżywa kobieta rodząca syna. Matki cierpią, ponieważ wiedzą, że ich dzieci czeka wiele cierpienia, ponieważ przychodzą na świat w trudnych czasach. Kobieta nie potrafi być obojętna na los swojej pociechy, dlatego jej życie również wypełnia ból. Strofy, które są opisem męki Ewy rozpoczynają się w analogiczny sposób. Taka budowa przywołuje na myśl pieśń, co podnosi rangę słów Ewy. Pojawia się także szyk charakterystyczny dla tekstów sakralnych.
Dwie zwrotki kończące wiersz pełnią funkcję podsumowania. Podmiot liryczny przepowiada przyszłość, zapowiada powstanie matczynego bólu przeciwko wszystkim przewinieniom. Te słowa można interpretować na dwa sposoby. Być może stanowią zapowiedź odzyskania niepodległości przez Polskę, podniesienia się po ponad stu latach niewoli. Wskazują na to przesłanie całego utworu oraz inspiracja twórczością romantyczną.
Wiersz nawiązuje do motywów biblijnych i idei mesjanizmu, propagowanej przez Adama Mickiewicza. Utwór można interpretować również w sposób bardziej społeczny niż patriotyczny. Być może osoba mówiąca przewiduje powstanie uciskanej klasy chłopskiej. W wierszu pojawiają się nawiązania do pracy w polu, realiów życia chłopów. Wymowa utworu jest więc optymistyczna. Zapowiada powstanie narodu, które zmieni warunki życia wszystkich obywateli, również tych najbiedniejszych.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.