Maria Konopnicka, Leopold Bude, 1897
Wiersz Marii Konopnickiej „O Wrześni” został wydany w zbiorze „Poezje wydanie zupełne, krytyczne. Tom VI” w 1915 roku. Opowiada on o tytułowych wydarzeniach we Wrześni, gdzie doszło do buntu młodzieży szkolnej i ich rodziców przeciwko germanizacji. Poetka zajęła głos w sprawie sytuacji polskich dzieci w zaborze pruskim.
Spis treści
Utwór jest rytmiczny, ma formę pieśni. Większość strof kończy wykrzyknienie „Prusak dzieci polskie męczy!”, pełniące rolę refrenu. Wiersz ma budowę regularną, składa się z ośmiu czterowersowych strof. Pojawiają się rymy parzyste (aabb).
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny wyraża swoje refleksje na temat sytuacji w pozbawionej niepodległości ojczyźnie. Jest pełen buntu i woli walki, którymi chce zarazić wszystkich swoich rodaków. Osoba mówiąca wypowiada się jako jednostka stawiająca się w roli przywódcy oraz jako członek zbiorowości wszystkich Polaków. Pojawiają się więc odpowiednie zaimki („co go nas uczyły matki”, „zwołajcie mi moje rady”, „niechaj wiara moja stanie”).
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana, poetka stworzyła apel, mający zwrócić uwagę na sytuację polskich dzieci, pozbawianych tożsamości narodowej. Na rytm wiersza wpływają powtórzenia („Wstańcie, sioła! Wstańcie, grody!”, „Bijcie, dzwony, bijcie, serca”). W obrębie strof pojawiają się również anafory („biją głosy”, „co”, „niech”). Wypowiedź podmiotu lirycznego jest emocjonalna, obecne są liczne wykrzyknienia („Ruszcie z brzegów Gopła wody!”, „Prusak męczy polskie dzieci!”, „Niechaj śpieszą do gromady!”). Opis jest żywy i plastyczny dzięki licznym epitetom („świat otwarty”, „własnej mowie”, „Orzeł biały”, „koronie jasnej”, „polskie dzieci”). W utworze obecne są też metafory („zbudziły się prochy Piasta, wstał król, berło mu urasta”, „Ruszcie z brzegów Gopła wody!”). Przedmioty i zjawiska nabierają cech ludzkich, zastosowano personifikacje („biją głosy, ziemia jęczy”, „Wstańcie, sioła! Wstańcie, grody!”, „Niechaj wiara moja stanie”).
Impulsem do stworzenia wiersza były wydarzenia z początków XX wieku. Wydano wtedy rozporządzenie nakazujące nauczanie religii w szkołach w języku niemieckim. Postępujący proces germanizacji zaczął spotykać się z coraz większym sprzeciwem dzieci i rodziców. 20 maja 1901 roku w szkole w Wrześni uczniowie odmówili odpowiadania po niemiecku na pytania nauczyciela religii. Dzieci zostały ukarane chłostą, co wywołało protest innych uczniów oraz ich rodziców i znajomych.
W wyniku buntu wiele osób zostało rannych, odbyły się również masowe aresztowania. Mimo tych konsekwencji, wiele szkół w zaborze pruskim poszło śladem Wrześni, co zapoczątkowało roczny strajk przeciwko germanizacji. Te wydarzenia bardzo poruszyły, przebywającą we Florencji, Marię Konopnicką. Poetka wykorzystała swoje wpływy, aby nagłośnić sprawę za granicą, dzięki czemu świat dowiedział się o sytuacji polskich dzieci. Ukoronowaniem inicjatywy Konopnickiej było stworzenie wiersza „O Wrześni” upamiętniającego te wydarzenia.
Utwór stanowi apel o zwrócenie uwagi na sytuację Polaków pozbawionych własnego państwa, a zwłaszcza najmłodszego pokolenia, które jest najbardziej narażone na utratę tożsamości narodowej. Podmiot liryczny jest pełen współczucia dla swoich rodaków, cała polska ziemia płacze nad losem Polaków. Dzieci są karane za odmawianie modlitwy w ojczystym języku, co powinno być dla nich oczywiste.
Poetka przywołuje wszystkie najważniejsze narodowe wartości, aby dodać otuchy swoim rodakom. Osoba mówiąca wspomina o bohaterach narodowych, wygranych bitwach, polskich legendach i symbolach. W trudnych czasach niewoli, literatura miała przypominać Polakom o chwilach chwały, których wiele było w historii ojczystego kraju. Patriotyczną wymowę wzmaga powtarzanie na końcu strofy wersu „Prusak dzieci polskie męczy!”, przypominającego o największej motywacji do walki o lepszą przyszłość kraju dla kolejnych pokoleń.
Podmiot liryczny wspomina o legendzie związanej z jeziorem Gopło, które powinno wystąpić ze swoich brzegów. Na ziemi Piastów słychać bicie kruszwickich dzwonów, które mają wezwać naród do walki i wywołać strach u Prusaków. Podmiot liryczny obserwuje przebudzenie dynastii piastowskiej, która podnosi się z prochów i ponownie podnosi berło. Polacy muszą przejąć władzę nad swoimi ziemiami, ruszyć w obronie germanizowanych dzieci.
W utworze pojawiają się również symbole narodowe. Orzeł biały podnosi się w swoim gnieździe, niesie do Boga skargę i prosi go o pomoc dla ciemiężonych przez zaborcę Polaków. Podmiot liryczny chce, żeby jego apel obiegł cały świat. Polacy muszą powstać z kolan i znaleźć w sobie siłę do walki. Osoba mówiąca chce dodać im odwagi, aby walczyli o wolności, mimo stosowanych przez wroga represji.
Podmiot liryczny cofa się, aż do czasów Piastów, aby przypomnieć lata, gdy Polska rosła w siłę. Jej potęga ma szansę powrócić, odradzają się wszystkie narodowe wartości, które dodadzą Polakom sił. Waleczny naród nie pozwoli, aby Prusacy męczyli niewinne dzieci i karali je za używanie ojczystej mowy.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:55:31.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.