Francesco Petrarca, Gustav Schauer Photographische Kunstanstalt, XIX w.
Chyba żaden inny poeta nie miał tak ogromnego wpływu na światową literaturę, jakim może się szczycić Francesco Petrarka. Ten włoski twórca nie tylko stworzył i spopularyzował sonet, ale przede wszystkim wprowadził na stałe do poezji języki narodowe, mające w przyszłości zastąpić łacinę. „Sonet 132”, znany lepiej z incpitu „Jeśli to nie jest miłość” (w tłumaczeniu Jalego Kurka), to prawdopodobnie najsłynniejszy wiersz Petrarki, a zarazem najbardziej reprezentatywny utwór dla całości jego dorobku literackiego. W sonecie włoski twórca prowadzi rozważania na temat prawdziwej natury miłości, których efektem jest dojście do wniosku, że miłość jest nie zwykłym uczuciem, a potężną siłą, której żaden człowiek nie jest w stanie okiełznać.
Spis treści
Francesco Petrarka tworzył w początkach renesansu, a jego twórczość wywarła ogromny wpływ na poezję tej epoki. Nie miał on co prawda literackiego mistrza tak jak Jan Kochanowski (wielbiący Horacego), ale dzięki doskonałej znajomości łaciny oraz zainteresowaniu historią Petrarka doskonale znał twórczość antycznych mistrzów pióra takich jak Horacy, Owidiusz czy Wergiliusz.
Stworzony przez niego (a raczej znacząco dopracowany, bowiem sonety w nieco innej formie pisano już w XII wieku) sonet petrarkowski (zwany częściej sonetem włoskim) ma swoje źródło w przede wszystkim w „Pieśniach” Horacego, a także klasycznej, ludowej poezji włoskiej. Gatunek ten uważany jest obecnie za niezwykle kunsztowny i ozdobny, choć w czasach Petrarki znacznie bardziej ceniono poezję pisaną w języku łacińskim, o czym świadczy oryginalna nazwa „Sonetów do Laury”, czyli „Drobne wiersze włoskie”. Słowo „drobne” jest tutaj zdecydowanym nadużyciem, bowiem w zbiorze znajduje się aż 366 utworów, z których większość (317) stanowią sonety.
„Sonet 132”, tak jak wszystkie pozostałe utwory, zadedykowane są Laurze, wielkiej miłości Petrarki. Co istotne, historycy literatury do dzisiaj spierają się, czy tajemnicza Laura faktycznie istniała, ponieważ już w pismach ówczesnych Petrarce znaleźć można ślady zwątpienia w jej egzystencję. Sam Petrarka wielokrotnie twierdził, że jego ukochana była prawdziwa, a kontrowersje wokół jej istnienia są wbrew pozorom niezwykle ważne dla interpretacji utworu. Zakładając, że tytułowa Laura jest jedynie wymysłem poety, można dojść do wniosku, że postać ta pełni funkcję nie konkretnej ukochanej, a idei ukochanej. Dlatego właśnie interpretując „Sonet 132” warto jest myśleć o jego kontekście biograficznym dwojako.
„Jeśli to nie jest miłość” należy do pierwszej części „Sonetów do Laury” o tytule „Wiersze do Laury żywej” wychwalających obiekt westchnień poety. Druga część, tzw. „wiersze do Laury umarłej” albo „sonety pośmiertne” stanowią próbę pogodzenia się z (rzekomą?) śmiercią kobiety. Druga część stanowiła inspiracje dla Jana Kochanowskiego i jego cyklu „Trenów”, pierwsza zaś stanowiła ważny punkt odniesień dla poetów tworzących w nurcie sentymentalnym oraz romantycznym.
Utwór jest typowym przedstawicielem sonetu włoskiego o charakterystycznej strukturze tekstu. „Jeśli to nie jest miłość” podzielone jest na cztery strofy, z których dwie pierwsze są tetrastychami (strofami czterowersowymi), a dwie ostatnie tercynami (strofami trzywersowymi). W tekście znaleźć można wszystkie wyróżniki sonetu petrarkowskiego, czyli:
Ponieważ sonety są pod względem poetyckim kunsztowną i wymagającą formą, Petrarka wykorzystał rozmaite środki stylistyczne, które wypisaliśmy poniżej wraz z konkretnymi przykładami i pełnioną przez nie funkcją w tekście:
Warto przy tym zwrócić uwagę na patetyczny język podmiotu lirycznego, z jednej strony oddający doniosłość uczuć osoby mówiącej, z drugiej zaś wskazujący na ponadczasowy charakter sonetu.
Podmiotem lirycznym utworu jest osoba refleksyjna, zważywszy na kontekst biograficzny – sam Petrarka. Zainspirowany uczuciami do Laury, zastanawia się on nad prawdziwą naturą miłości.
Pierwsza strofa, zbudowana na zasadzie antytezy, pokazuje, że miłość zawiera w sobie zarówno elementy dobre, rozkoszne („słodycz cierpienia”), jak i złe, bolesne („gorycz, co truje”). Druga strofa wskazuje na osobiste zagubienie podmiotu lirycznego, który zastanawia się nad własnymi uczuciami (wyrażonymi w formie płaczu), a także w ramach apostrofy do „śmierci żywej” (czyli metafizycznego porządku świata) zauważa, że choć niezrozumiała, miłość ma nad podmiotem lirycznym całkowitą władzę.
W ramach ostatnich dwóch strof Petrarka prezentuje metaforę żeglarza zagubionego na morzu. Za postacią żeglarza kryje się rzecz jasna podmiot liryczny, o czym świadczy chociażby używanie pierwszej osoby liczby pojedynczej („znalazłem się”, „płynę”), łódź „lekka od szaleństw, ciężka od win” (czyli niezwykle silna) to miłość, morze zaś symbolizuje zagubienie we własnych uczuciach.
A zatem dla Petrarki miłość nie jest zwykłym, ordynarnym uczuciem, a potężną siłą zdolną do budowania, ale też niszczenia – a jej efekty zmieniają się jak pory roku („W zimie żar pali, w lecie mróz mnie chłodzi.”) w zależności od nastroju. A zatem w ramach „Jeśli to nie jest miłość” Petrarka nie staje po żadnej ze stron konfliktu, a raczej w filozoficzny sposób stwierdza, że nie da się poznać prawdziwej natury miłości, która na zawsze pozostanie dla niego potęgą i zagadką.
Aktualizacja: 2024-06-26 17:24:13.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.