Adam Mickiewicz, fot: Library of Congress
Wiersz „Niepewność” Adama Mickiewicza został wydany w zbiorze „Sonety odeskie”. Powstał podczas pobytu poety w Rosji w latach 1824-1829. Utwór jest jednym z najbardziej znanych wierszy Mickiewicza, który został spopularyzowany przez Marka Grechutę.
Spis treści
Wiersz ma budowę regularną, składa się z sześciu sześciowersowych strof. Został napisany jedenastozgłoskowcem, ze średniówką po piątej sylabie. Utwór jest silnie zrytmizowany, przypomina piosenkę. Świadczy o tym nie tylko jego regularna budowa, ale też powtórzenie wersu „Czy to jest przyjaźń? Czy to jest kochanie?” na koniec każdej strofy, co pełni funkcję refrenu. W utworze występują rymy parzyste w układzie aabbcc.
Wiersz „Niepewność” należy do liryki bezpośredniej, o czym świadczy zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („nie wzdycham”, „czegoś mi braknie”, „nie mogę”, „cierpiałem”). Podmiot liryczny wyznaje swoje uczucia, wielokrotnie zwraca się bezpośrednio do adresatki („gdy cię nie widzę”, „jak w twe zajdę progi”).
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Cały wiersz został oparty na zasadzie antytezy, która potęguje uczucie tytułowej niepewności. Każda strofa rozpoczyna się założeniem konkretnego uczucia do adresatki, po czym następuje zwątpienie, zaś każdą zwrotkę kończy pytanie retoryczne („Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie?”, „Co tu mię wiodło? przyjaźń czy kochanie?”).
Podmiotem lirycznym targają silne uczucia, jest pełen wątpliwości, często posługuje się hiperbolą („dla twego zdrowia życia bym nie skąpił”, „po twą spokojność do piekieł bym zstąpił”). W wierszu występują także epitety („śmiałej żądzy”, „lekkim snem”, „żywsze serca bicie”) i metafory („bym był dla ciebie zdrowiem i pokojem”, „jak na rymy wbiegłem”, „wieszczy duch mymi ustami nie władał”). Utwór powstał w XIX wieku, dlatego można zauważyć w nim archaizmy („luba mię jakaś spokojność owionie”, „sercu mojem”, „zda się”).
Utwór jest jednym z najbardziej znanych polskich wierszy miłosnych. Podmiot liryczny można utożsamiać z samym Mickiewiczem. Podczas pobytu w Odessie, poeta zakochał się w Karolinie Sobańskiej, siostrze pisarza Henryka Rzewuskiego. Uczucie nie skończyło się jednak szczęśliwie. Po nieudanym romansie, Mickiewicz nawiązał relację z Joanną Zalewską, która starała się uświadomić mężczyznę o obojętności Sobańskiej i sama darzyła go uczuciem. Poeta nie był jednak pewien, jaki rodzaj więzi ich łączy. Wtedy właśnie powstał utwór „Niepewność”, stanowiący poetycki wyraz wątpliwości Mickiewicza.
Podmiot liryczny zaczyna od stwierdzenia, że obecność adresatki utworu nie wywołuje u niego silnych uczuć, przyspieszonego bicia serca. Mężczyzna dodaje jednak, że nie jest mu ona całkowicie obojętna. Podczas rozłąki odczuwa brak kobiety, zdaje sobie sprawę, że jego życie jest niekompletne. Być może pary nie łączy namiętne uczucie, ale z pewnością są ze sobą związani.
Wszystkie strofy stanowią próbę odpowiedzi na powtarzające się pytanie. Podmiot liryczny chce rozstrzygnąć, co czuje do adresatki utworu, czy jest to tylko przyjaźń, czy może jednak miłość. Mężczyzna nie ma w głowie obrazu kobiety, jednak to nie znaczy, że o niej nie pamięta. Ich relacja jest pełna sprzeczności. Wszystkie przytoczone w utworze sytuacje są potwierdzeniem lub zaprzeczeniem miłości łączącej podmiot liryczny i adresatkę wiersza, zaprzeczają sobie nawzajem.
Osoba mówiąca nie poszukuje u kobiety pomocy, zrozumienia, nie powierza jej swoich tajemnic. Mimo wszystko, zawsze do niej dociera, chociaż nie wie jakie motywy nim kierują. Częste spotkania nie świadczą o miłości, równie ważną wartością jest szczera przyjaźń.
Strofa czwarta ma odmienny charakter, niż reszta utworu. Podmiot liryczny porzuca rozważania nad swoimi uczuciami. Pojawiają się bardzo odważne deklaracje w kierunku adresatki. Mężczyzna stwierdza, że byłby w stanie oddać za nią życie, mógłby pójść do piekła, żeby uzyskała upragniony spokój. Być może nie odczuwa szalonych, intensywnych uczuć, ale chce dla kobiety jak najlepiej, pragnie ofiarować jej zdrowie i bezpieczeństwo. Mężczyzna jest spokojny i opanowany, nie oznacza to jednak, że nie zależy mu na adresatce.
Odczucia podmiotu lirycznego są czyste i niewinne, wciąż nie potrafi ich zdefiniować. Osoba mówiąca w tekście przytacza różne sytuacje, w których znalazła się z adresatką. Najpierw opisuje towarzyszące temu uczucia, później wyraża swoje myśli. Jak dowiadujemy się z tekstu, gdy adresatka utworu dotknęła dłoni podmiotu, poczuł on wtedy spokój i szczęście, które zostały zakłócone przez tytułową niepewność
W utworze nie pojawia się odpowiedź na powtarzające się w każdej strofie pytanie. Ze swobodnych rozmyślań podmiotu nie wynikają jasne wnioski. Wiersz ukazuje prawdziwe oblicze relacji międzyludzkich, które nie przypominają wyidealizowanych wizji poetyckich. Uczucia w rzeczywistości są trudne do zdefiniowania, granica między przyjaźnią a miłością jest płynna.
Tytułowa niepewność nie towarzyszy tylko podmiotowi lirycznemu, ale też adresatce utworu. Słowa mężczyzny są dla niej niejasne, konkluzje płynące z jego rozważań wzajemnie się wykluczają. Kobieta czuje się niepewnie, nie wie czego się spodziewać. Być może jest pewna swojej miłości do podmiotu lirycznego, ale musi liczyć się z możliwością odrzucenia.
Poeta opisuje również proces tworzenia utworu. Nie towarzyszyło mu duchowe olśnienie, nagła inspiracja. Mężczyzna czuje się jakby śnił, nie jest w stanie wyjaśnić, w jaki sposób przelał swoje myśli na papier. Końcowe fragmenty można odczytać jako odwołanie do horacjańskiej koncepcji furror poeticus (szału poetyckiego), według której do tworzenia poezji konieczne jest natchnienie.
Aktualizacja: 2025-02-27 13:17:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: kontakt@poezja.org. Bardzo dziękujemy.